Türkiye Emekçi Partisi (TİP) İstanbul Milletvekili Ahmet Şık, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanlığı’na İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, Ulusal Savunma Bakanı Yaşar Güler ve Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’un yanıtlaması istemiyle Maraş merkezli sarsıntılara ait 3 farklı soru önergesi verdi.
İleri Haber’de yer alan habere nazaran, Şık, sarsıntılarda kaç kişinin hayatını kaybettiği ve kimlik belirleme çalışmalarının nasıl yürütüldüğü Bakan Ali Yerlikaya’ya sorarken, sarsıntıların akabinde arama kurtarma faaliyetlerinde aktif bir çalışma yürütmeyen Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) hakkında da Bakan Yaşar Güler’e sorular yöneltti. Şık, yapı kontrol şirketleri ile inşaat şirketleri ortasındaki münasebete işaret ederek Bakan Yılmaz Tunç’a verdiği soru önergesinde ise sorumlu özel şirketler ile devlet kurumları başta olmak üzere can kayıplarına ait yürütülen soruşturma olup olmadığına yönelik bilgi talep etti.
İÇİŞLERİ BAKANI ALİ YERLİKAYA’YA SORULAR
İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya’nın yanıtlaması istemiyle verilen soru önergesinde, “6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli olarak gerçekleşen ve 10 ili etkileyen zelzeleler ile süreçteki potansiyel ihmaller sonucunda resmi sayılara nazaran 45 bin 89 kişi ömrünü yitirmiştir” sözlerine yer verildi ve “Bu doğrultuda yakınlarını kaybeden insanların anılarının kamusal olarak yaşatılabilmesi ve zelzelenin ‘doğal bir afetten’, yitirdiğimiz yurttaşların da sayılardan ibaret görülmemesi için aşağıdaki sorular acilen cevaplandırılmalıdır” vurgusunda bulunuldu.
Şık, hayatını yitirenlerin sayısı ve nasıl belirlendiği, kimlik tespitlerinin hangi ölçütlerle yapıldığı sorularına cevap istediği önergede, isim ve anıların kalıcılaşmasının insan hakkı olduğuna işaret etti.
Yerlikaya’ya yöneltilen sorular şöyle:
1-) Yaşamını yitiren yurttaşlar kaç kişidir?
2-) Vefatlar sadece vücuduna ulaşılabilmiş bireylerden mi tespit edilmiştir, vücuduna ulaşılabilmiş ve kimliği tespit edilebilmiş bireylerle mi belirlenmiştir, değilse hangi ölçütle belirlenmiştir?
3-) Bedenine ulaşılabilmiş ve lakin kimliği tespit edilememiş yurttaşlar kaç kişidir?
4-) Gaip sayılabilecek yahut zelzeleden itibaren ulaşılamayan şahıslara ait bir çalışma yürütülmekte midir? Yürütülüyorsa bu yurttaşlar kaç kişidir? Yürütülmüyorsa, sebebi nedir, o halde, ulaşılamayan yurttaşların yok sayılması sonucu doğmayacak mıdır?
5-) Depremde hayatını yitirdiği tespit edilen yurttaşlar kimlerdir?
6-) Depremzedeler başta olmak üzere ortalarında yurttaşlık bağı bulunan herkesin, sarsıntıda kimlerin ve kaç kişinin kaybedildiğini bilmemelerinden dolayı bu süreçte yaşadıkları uzun ve daima belirsizlik ile kuşku ve kaygı altında olmaları nedeniyle çektikleri zihinsel badire ve acı, İHAS’ın 3. Hususunda düzenlenen insanlık dışı muamele yasağının ihlali manasına gelmeyecek midir?
7-) Yine ‘onurlu bir formda defnedilme, bir mezara sahip olma, son seyahatine uğurlanma, insan niteliği gösterme, kederlenme, matem tutma ve ölüyü anma’ haklarının özünü oluşturan bedel olarak ‘yitirilen bireylerin anılarının saygın biçimde yaşatılabilmesi’ muhtaçlığı gereği, bu kadar çok yurttaşın yitirildiği bir olayda, isimlerinin ve anılarının kalıcılaşması insan hakları unsurları bağlamında bu yurttaşlara karşı temel vazifemiz değil midir?
MİLLİ SAVUNMA BAKANI YAŞAR GÜLER’E SORULAR
Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler’in yanıtlaması istemiyle verilen soru önergesinde de sarsıntılardaki can kayıplarına ve TSK’nin geç müdahalesine değinilerek, “6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli olarak meydana gelen ve izleyen artçı zelzelelerle 10 vilayette en az 50.000 yurttaşımızın vefatıyla sonuçlanan zelzelelere ait olarak TSK’nın müdahalede gecikmesi ve 1999 sarsıntısına kıyasla faaliyetlerindeki etkisizlik, kamuoyunda önemli tenkit ve savlara bahis olmuştur. Kurtarılabilecek yurttaşların gecikmeden dolayı kurtarılamamış olması mümkünlüğü, sarsıntısı bir ‘afet’ olmaktan çıkarmış, hizmet kusuruna ve hayat hakkının ihlaline dönüştürmüştür. Sarsıntılar sonucunda yitirdiğimiz yurttaşlarımızın ve yakınlarının ihlal edilen hakları ile bu ihlalin sorumlularını tespit için, aşağıdaki soruların yanıtlanması gerekliliği doğmuştur” denildi.
Önergede, Güler’e şu sorular yöneltildi:
1-) 1999 zelzelesinde 10 bin 528 yurttaşı canlı kurtaran TSK’nın bu zelzelede 1000’den az kişiyi kurtarabilme sebepleri nelerdir?
2-) 1999 sarsıntısında 34 binden fazla askerin kısa müddette zelzele bölgesine intikal ederek arama-kurtarma faaliyetlerine katılabilmesini sağlayan ve 2010 yılında darbe planlarına destek yapıldığı teziyle iptal edilen Emniyet Asayiş Yardımlaşma (EMASYA) Protokolü neden yenisiyle ikame edilmemiştir? Bu doğrultuda TSK’nın merkezi yönetimdeki rolünün azaltılması için gerekli afet müdahale düzenlemelerin ertelendiği argümanı yanlışsız mudur?
3-) Bakanlığınızca 3 bin 500 askerin zelzele bölgesinde vazife aldığı açıklanmıştır. Bu geri durma sebebi, medyada ileri sürüldüğü üzere, İçişleri Bakanınca devrin Ulusal Savunma Bakanlığı’ndan geri durulmasının talep edilmesi midir? Bu yahut gibisi bir talep kelam konusu mudur? Değilse, 1999 sarsıntısının onda biri kadar askeri çalışanın devreye sokulabilmiş olma sebebi nedir? TSK neden mobilize edilememiştir?
4-) Depremden etkilenen vilayetlerin başında gelen Malatya’da konuşlu 120 bin kişilik 2. Ordu neden arama-kurtarma faaliyetlerine katılmamıştır? Birçok vilayette birinci iki gün boyunca neredeyse hiçbir kamu görevlisinin görülemediği savları da gözetildiğinde, durum nasıl açıklanmaktadır?
ADALET BAKANI YILMAZ TUNÇ’A SORULAR
TİP Milletvekili Ahmet Şık, Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’un yanıtlaması istemiyle verdiği soru önergesinde ise AFAD ve Kızılay örneği üzerinden kurumların yetersizliklerine değindi.
AKP devrinde afetlerin hayat hakkı ihlalleri ile sonuçlandığını belirtilen önergede şunlar kaydedildi:
“6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli olarak meydana gelen ve izleyen artçı zelzelelerle 10 vilayette en az 50 bin yurttaşımızın vefatıyla sonuçlanan sarsıntılara ait olarak merkezi yönetimin, yasamanın, lokal idarelerin, İçişleri Bakanlığı’na bağlı bulunan Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı’nın ve hukuksal statüsü meçhul bir kurum olarak Kızılay’ın süreci yönetmekteki tavırları, kamuoyunda önemli tenkit ve savlara mevzu olmuştur. Süreçteki bilinçsiz ve şuurlu eksiklikler, anılan kurumların her birine ait farklı başka soru işaretleri doğurmuştur. Bilhassa Adalet ve Kalkınma Partisi hükümetleri periyodunda yapılan ve yapılmayan bir ekip hukuksal düzenlemeler, sarsıntısı bir ‘afet’ olmaktan çıkarmış, hizmet kusuruna ve ömür hakkının ihlaline dönüştürmüştür. Zelzeleler sonucunda yitirdiğimiz yurttaşlarımızın ve yakınlarının ihlal edilen hakları ile bu ihlalin sorumlularını tespit için, aşağıdaki soruların yanıtlanması gerekliliği doğmuştur.”
Yapı kontrol kanununda yapılan rant odaklı düzenlemelere işaret edilen önergede, Adalat Bakanı Yılmaz Tunç’a şu sorular yöneltildi:
A. 2011 yılında 4708 sayılı Yapı Kontrolü Hakkında Kanun’da yapılan düzenleme ile, yapı kontrolü kapsamının genişletilmesi vaadiyle, kontrol misyonu bağımsız ve bilimsel liyakate dayalı kuruluşlar olan meslek odalarından alınmış, özel şirketlere devredilmiştir. Yapı kontrolü, yönetimin yaptırım gücüne dayanarak yürüttüğü asli kolluk faaliyetleri içinde yer almasına karşın ve kesinlikle devletin genel yönetim esaslarınca yürütülmesi gerekirken, bu düzenleme ile ‘inşaatları yapan müteahhitlerin insafına’ bırakılmıştır. Kamuoyu tarafından, müteahhitlerin birebir vakitte yapı kontrol şirketleri işlettiği, böylece kendi inşaatlarına şartsız müsaadeler verdikleri bilinmektedir. Hal böyleyken ülkemizde rastgele bir yapının bağımsız biçimde ve rant hedefi gütmeden denetlenmesi mümkünlüğü kalmamıştır. Tekrar İmar Kanunu’nun Planların hazırlanması ve yürürlüğe konulmasına dair 8. unsuru uyarınca, harita, plan, etüt ve projelerin ‘meslek odaları dahil öbür bir kurum yahut kuruluşun vize yahut onayına tabi tutulamayacağı’ belirlenerek, adeta bağımsız ve liyakatli kontrolün yegâne imkânı ortadan kaldırılmıştır.
Bu bağlamda;
1-) İnşaat şirketine sahip aile fertlerinin kimileri müteahhitlik yaparken, kimilerinin da yapı kontrol firması kurabildiği ve kendi inşaatına onay verebildiği bu sistemde, yıkılan binalardan kaçında inşaat şirketi-yapı kontrol şirketi alakası olduğu araştırılmakta mıdır?
2-) Denetleyen ile yapanın tıpkı kişi olmasına yol açan, yani ‘etkin biçimde uygulanamayan’ bu mevzuatın, uygulamasını denetlemekten hangi kamu kurumları sorumludur? Bu kurumların vazifelerini yerine getirip getirmediği araştırılmakta mıdır?
3-) Devletin, hayat hakkı başta olmak üzere Anayasamızda tanınan hakların korunmasına ve yerine getirilmesine yönelik, aksiyona geçme yükümlülükleri bulunmaktadır. AİHM içtihadında da ‘pozitif yükümlülükler’ biçiminde tabir edildiği üzere, ‘önleme ve ziyan azaltma’ya ait temel yükümlülüklerden biri, ‘hakkın korunmasına yönelik yasal çerçeve tesis etmek’tir. İnşaat bölümünü rant aracı olarak değil yurttaşların barınma hakkını tesis düzeneği olarak gören bir yönetim, imara ve zelzeleye ait her türlü düzenlemeye, ömür hakkının müspet yükümlülükleri bağlamında yaklaşmalıdır. Bu doğrultuda, uygulamada yapıların şahsen ‘yapanlar tarafından denetlendiği’ bir mevzuat oluşturmak, zelzelede kaybettiğimiz yurttaşlarımızın ‘yaşam hakkını teminata alan meskenlerde oturmasını imkânsız kıldığından’, maddeyi yapanların ve uygulamada yurttaşlar aleyhine işlemesine müdahale edemeyenlerin sorumluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Yasama sorumsuzluğundan bağımsız olarak, ömür hakkını muhafazaya hiçbir açıdan hizmet etmeyen bir imar ve kontrol mevzuatına tabi yurttaşları, denetlenememiş meskenlerde kaybetmemizin, bu yurttaşların meskenlerinin liyakat sahibi meslek odalarınca denetlenememiş olmasının sorumluluğu kime aittir? Öteki deyişle, imar mevzuatı kapsamında ömür hakkını müdafaaya yönelik müspet yükümlülük kime aittir? Bu hakkı korunamayan depremzedeler, ihlal tezlerini kime yöneltmelidir?
4-) Yapı kontrol misyonunun özel şirketlere devredilmesi, yönetimin sorumluluğunu ortadan kaldırmakta mıdır?
5-) Şimdiye dek ‘deprem suçları’ denebilecek, zelzelede yurttaşları yitirmemize yol açan ihmali yahut kasti davranışlarla ilgili olarak kaç adet soruşturma başlatılmıştır? Bu soruşturmalardan ne kadarı müteahhitlerle, ne kadarı yapı kontrol şirketleriyle, ne kadarı kamu görevlileriyle ilgilidir?
