Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci periyotlarında, cumhuriyet rejimine karşı ayaklanma başlatan emperyalizmin maşası hain Pir Said ve beraberindeki 46 kişi, 29 Haziran 1925’te İstiklal Mahkemesi kararıyla idam edilmişti.
Hain Said’in idam edilişinin 98. yıl dönümü nedeniyle anma iletisi paylaşanlardan biri de AKP MKYK üyesi Alaattin Parlak oldu.
Parlak bildirisinde, “Şehid Pir Said ve kahraman arkadaşlarını şehadet yıl dönümlerinde rahmetle ve minnetle anıyorum” tabirlerini kullandı.
AKP’ye Numan Kurtulmuş’la birlikte katılan Parlak, HAS Parti’de Kurtulmuş’un danışmanlığı vazifesini yürütüyordu.
SİNAN MEYDAN’DAN TOKAT ÜZERE CEVAP
Tarihçi ve muharrir Sinan Meydan hain Said ve çapulcularına methiyeler dizen AKP’li Parlak’a toplumsal medya üzerinden tokat üzere karşılık verdi.
Meydan, ‘Türkiye Cumhuriyeti’ni yıkmak isteyenler kimin kahramanıdır?’ başlık yazısından şu tabirleri kullandı:
“Şeyh Sait,13 Şubat’ta Piran’da ayaklandı.İsyancılar burada bir jandarma teğmenini esir alıp bir eri şehit ettiler.Telgraf çizgilerini kestiler.Piran’dan Eğil bucağına geçtiler.Bucak müdürüyle 10 jandarmayı esir aldılar.
Daha sonra Genç hapishanesini ve jandarma dairesini bastılar, oradaki jandarmaları da esir aldılar. İsyancılar, 16 Şubat’ta Genç’in merkezi Darahini’ye saldırdılar. Burada üç gün üç gece kaldılar. Kenti yağmaladılar.
Burada Ziraat Bankası’na el koydular. Buradaki isyanı Ankara’ya bildiren öğretmen Mehmet Akıllı’yı evvel hapsettiler, sonra öldürdüler. Oradan Diyarbakır yolu üzerindeki Lice’ye hareket ettiler.
Bu güzergah üzerindeki Hani bucağını ele geçirdiler. Lice-Hani, Çapakçur-Palu telgraf çizgisini kestiler.İsyancılar Çapakçur, Muş, Diyarbakır olmak üzere üç kola yarıldılar. Çapakçur Hükümet Konağı’na saldırıp orayı ele geçirdiler.
İsyancılar, 20 Şubat’ta, üzerlerine gelen Türk Ordusu’yla çatışmaya başladılar. 21 Şubat’ta Yarbay Cemil komutasındaki bir süvari alayını pusuya düşürüp esir aldılar. Ellerinde yeşil bayrak ve Kuran’larla ilerleyen asilere halk ortasından da yardım edenler oldu.
2 Mart’ta isyancılar Elazığ’ı ele geçirip yağmaladılar. Öbür taraftan Pir Abdullah, Muş cephesini tutarak Varto’yu aldı ve Erzurum’a yanlışsız ilerlemeye başladı. Pir Sait ve adamlarının asıl amaçları Diyarbakır’dı.
7Mart’ta kendilerine katılan aşiretlerle Diyarbakır’a saldırdılar. Kuzeyde surlar dışında yapılan savunmayla geri püskürtüldüler. Güneyde ise içeriden yardım alarak kente girmeyi başardılar. Lakin General Mürsel Paşa’nın gönderdiği süvari kuvvetleri asileri geri püskürttü.
Şeyh Sait ve eşkıyaları birinci kere 8 Mart’ta yenilerek geri çekildiler. Ordu birlikleri Varto, Elazığ ve Diyarbakır üzerinde paklık harekatına başladı. Asiler dört bir yandan kuşatıldı.
Nisan başında Silvan, Palu ve Piran asilerden geri alındı. Nisanın ikinci haftasında bilhassa Tük Hava Kuvvetleri’nin operasyonlarıyla isyan bastırıldı.
İsyanın elebaşlarından Pir Sait ve Seyit Abdülkadir yakalandı. Diyarbakır İstiklal Mahkemesi, 23 Mayıs 1925’te Seyit Abdülkadir ve 5 arkadaşını, 28 Haziran 1925’te de Pir Sait ve 46 arkadaşını idamla cezalandırdı.
Cumhuriyeti daha doğarken boğmayı amaçlayan Pir Sait İsyanı zahmetle bastırıldı. Cumhuriyet yaşamaya devam etti. Fakat Musul kaybedildi. Sonuçta isyan İngilizlere yaradı.
Şeyh Sait İsyanı’ndan yalnızca iki hafta evvel Erzurum Milletvekili Ziyaeddin Efendi, Meclis kürsüsüne çıkarak “yeniliğin”, işret, dans ve plaj sefasından öbür bir şey olmadığını söylemişti.
Ona nazaran “fuhuş” artmıştı! Müslüman bayanlar edepsizleşmişti! Sarhoşluk teşvik olunuyordu! “Dini hisler” rencide oluyordu! Yeni rejim yalnızca “ahlaksızlık” getirmişti.
Ona nazaran “Rezil bir idare” memleketi çamurlar içine sürüklemişti! Pir Sait, sorgusunda, Ziya Hoca’nın meclisteki bu açıklamalarından çok etkilendiğini itiraf edecekti.
Ocak 1925’te Pir Sait imzalı bildiriler Doğu Anadolu’da elden ele dolaşmaya başlamıştı. Bu bildirilerde “Hilafetsiz Müslümanlık olmaz!” deniliyor, Cumhuriyet “dinsizlikle” suçlanıyordu. Bildiriler ileri bir teknikle basılmıştı. İsyancıların elinde yabancı silahlar da vardı.
Piran’a gelen Nakşibendi piri Şeyh Sait, verdiği vaazda şunları söylemişti: “Medreseler kapandı. Din ve Vakıflar Bakanlığı kaldırıldı. Din okulları Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlandı. Gazetelerde bir ekip dinsiz muharrirler dine hakaret etmeye… cüret ediyorlar”
Şeyh Sait sorgusunda, emelinin “hükümete şeriat kararlarını uygulatmak” olduğunu söylemişti.
Şeyh Sait’in sorgusunda söylediklerinden bir kısmı şöyle konuşmaların bir kısmı şöyle: Soru:“Niye isyan ettin?” Karşılık:“Medreselerde fıkıh okudum… Şeriat kararları uygulanmazsa kıyam vaciptir. Kaza ve baht beni buraya sevk etti…”
Soru: “Yunan ordusu İslamiyet’in merkezini ayaklar altına almışken cihadın farzlarını niçin yerine getirmediniz?” Yanıt: “O vakit muhacirdik ve perişan haldeydik!”
Soru: “Din kararlarının zedelendiğini söylerken neyi kasettiniz?” Karşılık: “İçki yasağı kaldırıldı.”
Soru: “Şeyh palavra söyler mi?” Karşılık: “Eh! Söyler ya! Allah bilir!”
Soru: “Ziya Hoca’nın beyanatını duydun mu?” Karşılık: “Ziya Hoca’nın beyanatını Sebilürreşat’ta, daha öbür yerlerde okurduk… Okurduk ki kız mekteplerinde İslamiyete ters şeyler oluyormuş! Kızlar piyano çalıyorlar, erkekler keman çalıyorlar, sabaha kadar sohbet ediyorlarmış…”
Soru: “Neden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın programını beğendin?” Karşılık: “Çünkü ‘içkiyi, fuhuşu yasaklayacağız!’ demesi güzelimize gitti. Bir de ‘dine hürmetkâr olduklarını’ söylüyorlardı.”
Soru: “Asker-i Rum nedir?” Yanıt: “Biz Kürtler, Türk askerlerine ‘Asker-i Rum’ deriz. Tabirdir, o denli deriz!
Soru: “Din kalktı!’ diyorsun. Namazını kılmıyor muydun? Mescitlerde ezan okunmuyor muydu? Karşılık: “Evet, ibadetime kimse karışmıyor, her isteyen namazını kılabiliyor ve mescitlerde ezan okunuyor… Üzücü yaptık! Bundan sonra düzgün olur inşallah!
Sonuçta Pir Sait, daha yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetini kurulurken yıkmaya teşebbüs etti. Bu sırada dini kullandı. Kentleri ele geçirdi, yağmaladı, isyancılar Mehmetçiği esir aldı, Mehmetçiğe kurşun sıktı. İsyan, İngilizlere yaradı. Musul kaybedildi. Ne kahramanı?İhanet bu.
Okuma önerisi:
Savcının iddianamesi, savunmalar ve karar konusunda bkz. TBMM Arşivi, Evrak 69, Karar no 69 ve IV-12, b-1;
Şark İstiklal Mahkemesi Karar Defteri, S.15, D. 4/32;
Hâkimiyet-i Ulusala, 28 Haziran 1925
Behcet Cemal, Pir Sait İsyanı, İstanbul, 1955.
Metin Toker, Pir Sait ve İsyanı, Ankara, 1994.
Uğur Mumcu, Kürt-İslam Ayaklanması, İstanbul, 1994.
Ergun Aybars, İstiklal Mahkemeleri, Ankara, 2009.
