Depremler karada olduğu üzere denizlerde de meydana gelebiliyor. Bilhassa yaz aylarında denizde yüzerken meydana gelen bir sarsıntı, ani çekilmelere ve dalgalanmalara sebep olabilir. Geçtiğimiz haftalarda Çanakkale Assos’ta da hissedilen sarsıntıya denizdeyken denk gelen Fatma Kaya yaşadığı kaygıyı anlatırken, Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner de yapılması ve yapılmaması gerekenler konusunda uyardı.
Milliyet’ten Gonca Kocabaş’ın haberine nazaran İstanbul’daki özel firmanın muhasebe departmanında çalışam genç bayan da tatil için gittiği Çanakkale’de zelzele mümkünlüğünü aklına hiç getirmemişti. Assos’ta, yüzerken birdenbire bir dalganın içinde kalan Fatma Kaya (37), yaşadığı endişe dolu anları anlattı.
Kaya, “Oldukça dingin bir suda yüzüyorduk ve biraz da açılmıştık. Bir anda ani ve süratli dalgaların geldiğini, kıyıdaki şezlongların ilerisine kadar geçtiğini gördük. Dalgalar evvel kıyıya gerçek giderken, sonra bir anda çekilip her şeyi açığa hakikat sürüklüyordu. Bu durum 5-6 sefer daha tekrar etti. Denizde çocukları olanlar, panikle onları kıyıya çıkarmaya çalışıyorlardı. Biz de kıyıya hakikat yüzmeye çalışıyorduk ancak her seferinde dalgalar bizi geri itiyordu. Bu mühlet zarfında karaya çıkamadık. Bir müddet sonra dalgalar olağan haline dönünce denizden çıktık. İnternetten biraz araştırınca da yakınlarda sarsıntı olduğunu ve Assos’ta da hissedildiğini gördük. Çok korkutucu bir an yaşadık ve herkes çok panik olmuştu. Bir müddet denize giren kimse olmadı. Sonra da herkes denetimli bir halde yüzmeye devam etti” halinde konuştu.
PEKİ BU TÜRLÜ BİR DURUMUN ORTASINDA KALDIĞIMIZDA YAPMAMIZ GEREKENLER NELER?
Sarsıntı hissedildiği ya da etraftaki tesirlerle zelzele olduğu anlaşıldığında etrafı denetim ederek inançlı bölgenin neresi olduğuna süratlice karar vermek çok kıymetli. Sığ sularda deniz düzeyi süratle yükselerek tsunami riski yaratabilir. Tsunami tehlikesi varsa sığ sularda bulunmamak ve mümkünse yüksek bir alana yahut yapıya ulaşıp deniz düzeyinden mümkün olduğu kadar yükseğe çıkmak gerekiyor. Şayet bir teknede seyahat ederken zelzeleye yakalandıysak, kaptanın bilmesi gereken en kıymetli şeyin sığ sulardan uzaklaşmak olduğunu lisana getiren ODTÜ İnşaat Mühendisliği Kısmı Kıyı ve Deniz Mühendisliği Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, “Tekne ya da kayık 50 metre su derinliği olan yere giderse en az tsunami riski oluşur. Tsunami sığ sularda fecî tesirlidir. 50 metreden derin sularda çok az. 100 metreden daha derin sularda ise tesiri daha da azdır” bilgisini paylaşıp ekledi:
“Tsunaminin en büyük tesiri, akıntı oluşturması, su seviyesi yükselmeleri yapması. Sığ sularda akıntı yarattığı için denizdeysek sığ sulardan kaçmalıyız. Bu durumda şöyle riskler de oluyor. Biz diyoruz ki kaptanlara ‘Limanı terk edin, derine kaçın’ lakin açıkta fırtına varsa o da farklı problem. Mesela Japonya tsunamisi olduğu vakit Los Angeles’daki marinalarda 10-12 saat sonra dalgalar gelmeye başladı ve o dalganın yapacağı tesir muhakkaktı. Hatta benim üzere bir öğretim üyesi oğluna ileti atıyor ‘Derhal marinadan çık’ diye fakat oğlu diyor ki ‘Baba nasıl çıkayım? Fırtına var, tekne batar.’ Bu türlü riskleri de var lakin ne olursa olsun derin su olan yere giderseniz, tsunami tesirlerini minimumda yaşarsınız.”
Deprem karada olduysa denizde bir dalgalanma yaratmayabileceğini söyleyen Prof. Dr. Yalçıner, “Denizin içinde bir zelzele olduysa şiddetli sürüklenmeler ve akıntılar yaratır ve deniz evvel çekilir. Yüzdüğünüz yerde derinliğin en fazla 2 metre olduğunu düşünürsek, böylesi bir zelzele sizi evvel derine hakikat çeker. Dalgalar sizi 10-15 metre su derinliğine götürür ve sonra bütün suyu karaya atar. İşte orada yüzerken riskimiz çok fazla” açıklamasında bulundu.
‘MARMARA’DA EN AZ 10, EGE’DE 20 DAKİKAMIZ VAR’
Yüzme gücünün, teknenin motor gücü üzere olmadığına dikkat çeken Prof. Dr. Yalçıner, “Tekne, motor gücüyle tsunaminin sığ sudaki tesirinden olabildiğince uzaklaşabilir. Akıntı suratını yenebilir fakat yüzerken bu risk var. Yüzerken denizde sarsıntı olduysa panik yapmayın. O sırada hemencecik karaya çıkın ve yüksek bir yere ulaşmaya çalışın. Zira biraz vaktiniz var. Marmara’da en az 10 dakika, Ege ve Akdeniz’de 20 dakika süremiz var. Sarsıntısı hissetmek değerli. Örnek hadisede Assos’ta da hissedilen zelzele, denizde bir heyelan yaratmış olabilir. Yüzmekte olan şahıslar, mümkünse karaya çıkmalı ve koşarak kaçmalılar. Lakin dalganın geldiğini gördünüz ve yaşıyorsanız çok fazla yapabileceğiniz bir şey yok. Yalnızca yüzen bir cisim varsa, su yatağı yahut bir kayık ya da tekne, ona tutunabilmek olabilir. O da sürüklenecektir ancak şayet çapası varsa onun sürüklenmesi biraz daha sıkıntı olur. Tekrar de tsunaminin gücü fazladır ve onu da sürükler. 30 Ekim 2020’de Sığacık’ta zelzele sonrası oluşan tsunamide marinada 300 tane çapalı ve tabana bağlı tekne sürüklendi, yani gücü fazladır” dedi.
6 Şubat’ta meydana gelen felaketin şimdiye kadar karada yaşadığımız en büyük sarsıntı olduğuna lakin o sarsıntının denize giden ucunun durduğuna değinen Prof. Dr. Yalçıner, “Daha sonra ya Kıbrıs’a yanlışsız gidecek ya da Suriye’den güneye, İsrail’e gerçek gidecek. Tarihe de bakarsak, bu cins sarsıntılar olmuş ve bunlar tsunami de yaratmıştır. O bakımdan muhakkak bir risk vardır fakat riskin nerede daha fazla olduğu konusunda Türkiye’de şu anda bir tsunami risk haritası tam olarak çıkarılmamıştır. İstanbul için çıkardık. İzmir için de hazırlıyoruz” biçiminde konuştu.
2017 yılında küçük bir tsunaminin Bodrum Gümbet koyunda derelerden içeri girdiğini hatırlatan Prof. Dr. Yalçıner, tsunaminin en çok sevdiği şeyin dere yataklarından içerilere kadar gitmek olduğunu söyledi. Dere yataklarının etrafının düşük kotlu olduğunu ve tsunaminin taşarak içerilere kadar ulaştığını söyleyen Prof. Dr. Yalçıner, dere yataklarının limanların, marinaların, balıkçı barınaklarının ve kumsalların tsunami için riskli yerler olduğunu, bu sebeple tsunami uyarısı verildiğinde kıyıdan uzaklaşmamız gerektiğinin altını çizdi.
‘SU DERİNLİĞİ NE KADAR FAZLAYSA RİSK AZALIR’
6 Şubat Depremi’nde de Kandilli Rasathanesinin tsunami uyarısı verdiğini ve bu uyarıyı aldıktan sonra o mevzuda ek ikazlar da gönderildiğini lisana getiren Prof. Dr. Yalçıner, yapılacak birinci işin kıyıya yakın bölgelerden uzaklaşmak olduğuna dikkat çekerek şunları söyledi:
“Teknedeyseniz mutlaka açığa hakikat gitmelisiniz fakat tek başına yüzer bir durumdaysanız, benim başıma bu türlü bir şey gelse ya karaya ya denize kaçarım. Deniz çekiliyorsa onunla birlikte gideceksiniz. Hiç karşı koymayacaksınız. Karşı koymak imkânsız. Zelzele sonrası oluşan hareketlenmelerde, rastgele bir cisme çarpmadan canlı kaldıysanız ve çekilen deniz sizi derine götürdüyse o vakit rahatsınız. Rahatsınız derken tehlikeniz azalır. Su derinliği ne kadar fazlaysa riskiniz o kadar azalır.”
‘SIĞACIK’TA YÜZLERCE ÇİPURA YAVRUSUNU DENİZE ATTIK’
Deprem olduğunda denizde olabilecek değişimlere de değinen Prof. Dr. Yalçıner, “Eğer tsunami olursa çok büyük ihtimalle göze batar halde deniz çekilir ve hatta balıklar ortaya çıkar. Bu olay sonra da geri gelir. Balıkları da karaya atar ve balıklar karada kalır. Sığacık’ta yüzlerce çipura yavrusunu karadaki su birikintilerinin içinde toplayıp denize attığımızı biliyorum” yorumunda bulundu.
Plajda, büyük bir zelzeleyle karşılaşıldığında yapılması gerekenleri de şöyle sıraladı:
“Eğer cep telefonunuz ve internetiniz o sırada çalışıyorsa tsunami ihtarının olup olmadığını öğrenebilirsiniz. Kandilli Rasathanesi AFAD’ı bilgilendiriyor ve gerekli ihtarlar kamu kurumları tarafından yapılıyor. Tsunami riski olan yerleri, birinci andaki belirlemelere nazaran duyuruyor. Bu türlü bir zelzele sonrası hem Kandilli Rasathanesi hem de AFAD’ın bilgilendirmelerine direkt bakmaya çalışın. Hiç değilse denizi gözleyin. Baktınız ki bir anormallik olmaya başladı yani deniz çekildi, ilerliyor, olabildiğince uzaklaşın. Yüksek bir yere çıkabilirsiniz. Ülkemizde betonarme binalar tsunamiye karşı sağlamdır. Yer katlarının camlarını kırar içeri girer lakin bir üst kata çıkamaz. O denli bir betonarme bina varsa ve sarsıntıdan ziyan görmemişse üst katlara çıkmakta yarar var. Lakin artçı şokları da unutmayalım.”
