Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Kur Muhafazalı Mevduat uygulamasında biriken toplam paranın 11 Ağustos 2023 tarihi itibariyle 3 trilyon 357 milyar 708 liraya ulaştığını belirtti. Kelam konusu sayı tüm vakitlerin rekorunu kırarken, son bilgilerin akabinde ekonomist Mahfi Eğilmez, şahsî internet sitesinde “KKM Sorunu” başlıklı bir yazı kaleme aldı.
KKM’NİN 2 AYLIK VERGİ YÜKÜ 411 MİLYAR TL
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB), yıllarca rasyonel siyasetlerden uzak, AKP güdümünde yürüttüğü ekonomik atakların faturası Türk halkına ağır bir yük getirirken, ani kur artışlarını önlemek için 21 Aralık 2021 tarihinde uygulamaya konan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) atağı de yeni iktisat idaresinin ayağına dolanmış durumda.
Ekonomist Alaattin Aktaş, sadece Temmuz ve Haziran ayları için Hazine’den KKM hesaplarına 411 milyar liralık ödeme yapılacağını belirtirken, ekonomist Mahfi Eğilmez ise Türk iktisadının ortasına pimi çekilmiş el bombası üzere bırakılan KKM’yi ayrıntılıca masaya yatırdı.
KKM uygulamasının faizlerin gereksiz yere baskılanması nedeniyle ortaya çıktığını belirten Eğilmez, şu tabirleri kullandı:
“KKM’DEN ALINAN PARANIN HAZİNE’YE BİR YARARI OLMUYOR”
“2021 yılı Eylül ayında, enflasyon da siyaset faizi de yüzde 19 iken ve de enflasyon yükseliş sinyalleri verirken Merkez Bankası’nın faizleri düşürmeye başlamasıyla girilen irrasyonel sürecin faciaya hakikat gittiği kısa müddette anlaşıldı. Bunun üzerine faiz indirme kararından birkaç ay sonra, müsaadesi olmadığı için faizleri yükseltemeyen, iktisat idaresi bu kere panzehir olarak kur muhafazalı mevduat hesabını (KKM) icat ederek devreye soktu. Bu hesabı açanlar, ya TL ya da döviz mevduat hesabındaki paralarını muhakkak bir vade ve faiz karşılığı KKM’ye yatırıyorlar.
Vade sonu geldiğinde, Merkez Bankası tarafından ilan edilen döviz alış kuru ile hesap açılışındaki döviz alış kuru karşılaştırılıyor, vade sonundaki kur farkı, hesabın faiz getirisinden yüksekse kur farkı, faiz getirisi kur farkından yüksekse o vakit da faiz ödeniyor. Böylelikle bu modelle mevduat ister TL isterse döviz cinsinden olsun kurdaki değişmelere karşı korunmuş oluyor. KKM hesaplarından elde edilen faiz ya da primlere vergi kesintisi (stopaj) uygulanmıyor, bir öbür sözle ödeme net yapılıyor. Hasebiyle buradan Hazineye bir katkı gelmiyor.
Temmuz ayı sonu prestijiyle KKM hesaplarında 3,3 trilyon lira para bulunuyor. Bu meblağ toplam mevduatın (TL + yabancı para) yaklaşık yüzde 26’sına denk geliyor.
Başlangıçta TL mevduatın kur farkları Hazine tarafından bütçeden, döviz tevdiatından gelen kur muhafazalı hesapların kur farkları da Merkez Bankası tarafından ödeniyordu. Yakın vakitte çıkan yasa ile her iki yükümlülüğün de Merkez Bankası tarafından karşılanması karara bağlandı. Bununla birlikte geçmişten gelen yükler nedeniyle, bütçeye yük gelmesi devam ediyor. KKM’nin 2023 bütçesine yükü birinci yedi ayda 34,5 milyar TL oldu (2022 yılında yıllık yük 92,5 milyar TL idi.) 2023 yılsonunda bütçeden ödenecek toplam meblağın 90 – 100 milyar TL’yi bulacağı kestirim ediliyor.
MERKEZ BANKASI ÖDEME DATALARINI SAKLIYOR
Merkez Bankası’nın KKM hesapları için ödediği kur farkının ölçüsü açıklanmadığı için bilinmiyor. Bu ödemelerin açıklanmaması, günlük bilanço açıklayan bir merkez bankası açısından, kıymetli bir eksiklik olarak görülüyor. Bu durumda Merkez Bankası’nın ödeyeceği KKM farkları için çeşitli kestirimler ortaya atılıyor. Piyasada yapılan iddialar Merkez Bankası’nın bu yıl KKM için yapacağı ödemelerin 500 milyar TL’den aşağı olmayacağı tarafında. Bu durumda KKM için Hazine ve TCMB’den bu yıl yapılacak toplam ödemelerin 600 milyar TL’yi aşacağını kestirim etmek mümkün.
Merkez Bankası analitik bilançosunda İç Varlıklar kaleminin alt kalemlerinden Öbür kalemi Bankanın kâr/zarar gelişimini gösterir. Bugün prestijiyle elimizdeki meblağ ile geçen yılsonu fiyatını karşılaştırdığımızda bu yılın birinci 7 ayında bu kalemde 387 milyar TL’lik artış olduğunu görüyoruz. Bu artış büyük ölçüde KKM ödemelerinden gelen ziyanı gösteriyor. Bu durumda geçtiğimiz yıllarda kâr açıklayan ve elde ettiği kârı Hazine’ye devreden Merkez Bankası’nın bu yıl önemli oranda ziyan edeceğini ve Hazine’ye kâr devredemeyeceğini görüyoruz.
Merkez Bankası, ziyanını para basarak karşılar. Geçen yılsonundan bugüne kadar M0 dar para arzında (dolaşımdaki para) yüzde 31, M2 geniş para arzında yüzde 42 artış olması para basıldığını ortaya koyuyor.
“SORUMLU PARASINI KKM’YE YATIRAN BEŞERLER DEĞİL”
Özetle söylemek gerekirse faizi, enflasyonun altına çekerek yarattığımız feci tablo ile geldiğimiz durum şöyledir: (1) Bankaların müşterilerine ödemesi gereken faiz ve/veya primleri Hazine ve Merkez Bankası üstlenmekte ve halkın vergileriyle ya da para basarak bu ödemeler yapılmaktadır. (2) Burada sorumlu, paralarını KKM’ye yatırıp buradan gelir elde edenler değildir. Bu beşerler ve kurumlar yüksek enflasyon karşısında negatif faiz almamak için devletin önerdiği bu yola girmişler hatta zorlanmışlardır. (3) Şayet faiz bu halde enflasyonun çok altında olmaya zorlanmasaydı ve bu paraları bankalar müşterilerine faiz olarak ödemeye devam etselerdi devlet bu ödemelerden gelir vergisi (stopaj) alacaktı. KKM faiz ve prim ödemeleri vergiden hariç tutulduğu için devlet bu vergilerden de yoksun kalmaktadır. (4) Merkez Bankası, bu ödemelerde yer almasa kâr edecek ve kârını Hazineye devredecekti. Bu sistemle ziyan etmekte ve ziyanını para basarak karşılamak zorunda kalmaktadır.
“KKM’Yİ KALDIRMAK MÜMKÜN GÖRÜNMÜYOR”
Eğilmez, yazısına yönelik bir kullanıcının “KKM’nin kaldırılması mümkün mü?” sorusuna ise “Faizi enflasyon seviyesine çıkartmadan KKM’yi kaldırmak mümkün görünmüyor. Esasen başlama nedeni de faizi gereksiz yere baskılamaktan kaynaklanıyor. O vakit da söyledik, yapmayın bunu dedik ancak dinlemediler.” formunda karşılık verdi.
