Editör: Osmancan Erok
Merkez Bankası’nın dünkü Para Siyaseti Konseyi toplantısından çıkan sonuca nazaran faiz 750 baz puan artışla yüzde 17,5’ten yüzde 25 düzeyine yükselmiş, dolar ve euro da düşüş görülmüştü.
‘YAPISAL ISLAHATLARLA DESTEKLENMESİ GEREKİR’
Ünlü ekonomist Mahfi Eğilmez’de bu durumla ilgili birinci değerlendirmesini toplumsal medya üzerinden yapmış ve faiz artırımı kararını kısmen yanlışsız olarak nitelendirerek, ‘‘MB siyaset faizinin % 25’e yükseltilmesi, faiz hala enflasyonun çok altında olsa da, insanlarda hakikat siyasetlere dönüş umudu yarattığı için kurda gerilemeye yol açtı. Kâfi olmasa da olumlu bir adım. Yapısal ıslahatlarla desteklenmesi gerekir’’ sözlerini kullanmıştı.
Mahfi Eğilmez, bugün de kendi internet sitesinden faiz artırımı kararına ait geniş bir yazı yazarak bu kararın sonuçlarını ve Türkiye’de olacakları yazdı.
Eğilmez yazısında şu sözleri kullandı;
Merkez Bankası, yüzde 17,5 olan siyaset faizini 7,5 puan (ya da piyasanın sevdiği sözle 750 baz puan) artırarak yüzde 25’e yükseltti. Siyaset faizi, Merkez Bankasının bankalara borç verirken uyguladığı faiz oranına verilen isimdir. Bizdeki uygulamada bu borcun vadesi bir haftadır. Bu kararla Merkez Bankası, bankalara haftalık olarak vereceği borcu bundan bu türlü yıllık yüzde 25 faiz oranıyla vereceğini açıklamış oldu. Türkiye’de enflasyon oranı TUIK’in ölçümüne nazaran yüzde 47,83. ENAG kümesinin ölçümüne nazaran yüzde 122,88. Hangisini temel alırsak alalım Merkez Bankası’nın siyaset faizi, bu son artışa rağmen hala önemli biçimde negatif bir faiz oranını yansıtıyor. Bankalar, Merkez Bankası’ndan yüzde 25 faizle aldıkları kaynağı müşterilerine yüzde 45 – 50 ile satarak (kredi vererek) önemli manada kâr elde ediyorlar. Meğer bu türlü bir enflasyon oranıyla (TUIK enflasyon oranını temel alıyorum) Merkez Bankası’nın uygulayacağı siyaset faizinin en az yüzde 50 olması gerekirdi. Ne var ki içinde bulunulan şartlar iktisatta bu türlü sert bir artış yapılmasını imkanlı kılmıyor. Buna rağmen Merkez Bankası, siyaset faizini yüzde 8,5’dan üç basamakta yüzde 25’e yükselttiği için bugün gelinen etap rasyonel bir gidişin işareti olarak kabul ediliyor.
Bu artış, yakın geçmişte uygulanmış yanlış para siyaseti yaklaşımının düzeltilmesine yönelik düzenlemelerin üçüncü adımı. Faiz ile enflasyon bağının yanlışsız kurulabilmesi ve faiz siyasetinin enflasyon üzerinde tam manasıyla tesirli olabilmesi için atılması gereken daha oldukça adım var. Buna karşılık bu son artırım kararı piyasalar üzerinde bir sürpriz tesiri yarattı. İktisat bilimine yeni klasik iktisatçıların katkısı olan rasyonel bekleyişler teorisine nazaran, bütün datalar ve bilgiler açıklandığı için karar alıcılar iktisatta hangi kararların alınacağını evvelce iddia ederler ve kararlarını ona nazaran alırlar. Mesela enflasyonun yükseldiğini gören karar alıcılar merkez bankasının siyaset faizini artıracağını kestirim ederler ve ona nazaran davranırlar. Münasebetiyle piyasada sürprizlere yer yoktur, beklenti neyse gerçekleşme de o istikamette olur. Bu teori, şeffaflığı sağlamış, bilime uygun hareket eden toplumlarda geçerli olmakla birlikte bizim üzere şeffaflığı şimdi gerçekleştirememiş, bilim dışı uygulamalara sıklıkla kayabilen toplumlarda yerini irrasyonel bekleyişler teorisine bırakmaktadır. Örneğin enflasyon yükselirken gelişmiş ekonomilerde merkez bankası siyaset faizini artırırken bizde tam aksine düşürebilmektedir. Bu tıp irrasyonel kararlar yaygınlık kazandıkça karar alıcılar, iktisat siyasetini uygulayanlardan irrasyonel kararlar almasını beklemeye koşullanırlar. Bu toplumlarda sürpriz olan irrasyonel kararlar değil rasyonel kararlardır. O nedenle Merkez Bankası’nın siyaset faizini 7,5 puan artırması aslında enflasyon oranından hala çok uzak bir faiz oranını söz etse bile piyasada sürpriz tesiri yarattı.
Merkez Bankası’nın bankalara kısa vadeli borç vererek sağladığı bu kaynakların toplam banka kaynakları içindeki hissesi yüzde 15 dolayındadır. Bununla birlikte siyaset faizinin değişmesi bu oranın temsil ettiğinden daha fazla bir tesir yaratır. Bunun nedeni bu faiz artışıyla Merkez Bankası’nın para siyasetini sıkılaştıracağı bildirisi vermiş olmasıdır. Bu durumda bankalar ilerleyen aylarda likiditeye ulaşmanın daha sıkıntı ve maliyetli olacağını iddia ederek, evvelden daha çok kaynak çekebilmek için, mevduat faizlerini artırmaya başlarlar. Doğal olarak kaynak maliyetlerinde ortaya çıkan bu artışlar bankaların kredi faizlerini de artırmasına neden olur. Böylelikle merkez bankasının siyaset faizini artırması ülkede parayı daha kıymetli hale getirir ve tasarruf eğilimi artmaya, talep düşmeye başlar. Talepteki düşüş enflasyondaki artış suratının evvel frenlenmesine sonra da düşmesine neden olur.
Merkez bankasının siyaset faizini artırmasının olumlu ve olumsuz tesirleri vardır. Bunları aşağıdaki tabloda gösterelim:
Bu tablo, Merkez Bankası’nın yaptığı siyaset faizi artışının kısa vadede yaratacağı sonuçları veriyor. Tabloyla ilgili birkaç açıklama yapmakta fayda olabilir: Kurdaki düşüş (TL’nin yabancı paralara karşı kıymet kazanması) ithalatı TL cinsinden ucuz, ihracatı ise kıymetli hale getirdiği için ithalatı artırır, ihracatı düşürür. İthalatın artması tabloda ithalatçı açısından olumlu olarak gösterilmiş olmakla birlikte toplum açısından olumsuzdur. İhracatın düşmesiyle yerli tüketicilerin olumlu etkilenecek olmasının nedeni ihracatçıların, ihraç edemeyeceği malları iç piyasada satışa sunması ve bu halde iç piyasada artan arzla birlikte fiyatlarda ek düşüş yaşanmasıdır. Bu olguyu, mesela Rusya’ya ihraç edilemeyen domateslerin iç piyasada satılmasıyla domates fiyatlarının düşmesi biçiminde orta sıra yaşıyoruz.
Merkez Bankası’nın siyaset faizini yüzde 25’e yükseltmesinin birinci sonucu kur üzerinde görüldü, TL, yabancı paralara karşı paha kazandı. Piyasada, Merkez Bankası’nın faizi artırmaya devam edeceği kanısının doğmasıyla birlikte dövize olan talepte düşüş eğilimi ortaya çıkınca kur da geriledi. Öbür tesirler biraz daha vakte bağlı olarak ortaya çıkacaktır.
Bununla birlikte bu tabloda yer alan birtakım sonuçların kesinlikle burada gösterildiği üzere çıkması kaide değildir. Örneğin bu faiz artışı şayet başta yargı bağımsızlığı (hukukun üstünlüğü) ve demokrasinin güçlendirilmesi üzere yapısal ıslahatlarla desteklenirse ya da toplumun beklentilerinde çeşitli nedenlerle güzelleşmeler ortaya çıkarsa o vakit sonuçların kimileri farklı olabilir. Örneğin yatırımlar düşmeyebilir, hatta yabancı yatırımlarla birlikte yatırımlarda artış görülebilir. İnanç artışı beklenenin çok üzerinde gerçekleşebilir.
