Editör: Naim Arıoğlu
Diyetin kalp sıhhati üzerindeki tesirinin araştırıldığı çalışmalarda, agresif yağ kısıtlamalarının vefat oranında yüzde 30-60 azalma sağladığı ortaya konmuş. Omega3 yağ asitleri içeren besinler de kanda pıhtı oluşumunu azaltıp damar genişletici tesir yapıyor. Ayrıyeten balık tüketimi ile kalp damar hastalıkları sonucu gelişen mevt oranında zıt orantı olduğu ortaya konmuş.
Taze zerzevat, meyve, balık ve lifli besinlerden güçlü beslenmeye ihtimam gösterin. Total yağ tüketiminiz diyetinizin yüzde 30’unu geçmemeli.
Doymuş yağ oranını yüzde 7-10, çoklu doymamış yağ tüketimini yüzde 10, tekli doymamış yağ tüketimini ise yüzde 10-15 civarında sonlandırın.
Kırmızı eti haftada 1-2 defa olmak üzere yaklaşık 100’er gram tüketin.
Tatlı tüketmek istediğinizde ağır hamur tatlıları yerine sütlü olanları tercih edin. Trigliserid bedeliniz yüksekse alkolü bırakın, değilse kısıtlayın. Günlük tuz alımını da 5 gram ile sonlandırın.
HANGİ BESİNLERİ TÜKETMEMELİYİZ
Yağda kızartma ve kavurmalar,
İçeriği bilinmeyen hazır besinler,
Alkollü içkiler, hazır meyve suları, meşrubatlar,
Tereyağı, kuyruk yağı, içyağı, margarin yağı,
Çorba ve öteki yemeklerinizde lezzet verici olarak kullandığınız et suyu yahut tavuk suyu.
Sakatatlar (karaciğer, beyin, böbrek, işkembe, lisan vb),
Kabuklu deniz hayvanları (karides, midye, kalamar vb),
Tam yağlı etler, sucuk, salam, sosis, pastırma, tavuk ve hindi derisi,
Yağlı besinler (kaymak, krema, mayonez, çikolata ve yağlı soslar),
TANSİYON KONTROLU
Hipertansiyon, kalp damar hastalıklarına birkaç sistem üzerinden tesirli oluyor. Damar iç yüzeyi bozukluğu, hipertansiyonun erken evrelerinden itibaren ortaya çıkıyor.
Hipertansiyon ayrıyeten damar iç yüzeyindeki genişlemeyi azaltıyor, hücrelerde yağ birikimini kolaylaştırıyor, kandaki akışkanlığı bozuyor, kireçlenmeyi artırıyor, istenmeyen hücre ve pıhtı birikimini kolaylaştırıyor. Yapılan çalışmalara nazaran; tedaviyle büyük ve küçük kan basınçları 13 ve 6 mm Hg düşürüldüğünde inme riskini yüzde 38, koroner olayları ise yüzde 16 oranında azaltmak mümkün oluyor.
NE YAPMALI?
Hipertansiyon probleminiz varsa ve genç, orta yaşlı yahut diyabetik iseniz gaye kan basıncınızın 130/85 mmHg’nin altında, ileri yaşta iseniz 140/90 mmHg altında olmasına dikkat edin.
Bunun için ülkü kilonuza ulaşın, tuz alımını 5 gram ile sonlandırın, fizikî aktivitenizi artırın, sigara içmeyin, alkol tüketimini kısıtlayın, günde 50-90 mmol potasyum alın, doymuş yağ alımını sonlandırın ve kâfi ölçüde kalsiyum ile magnezyum içeren besinler tüketin.
SİGARAYI ÇABUCAK BIRAKIN
Sigara ile kardiyovasküler hastalıklar ortasında sıkı bir ilgi mevcut. Sigara damar iç yüzeyinde kolesterol ve yağ kireç birikimini kolaylaştırıyor. Kan fibrinojen konsantrasyonunu yükseltiyor, pıhtı hücrelerinin reaksiyonlarını artırıyor ve kan akışkanlığını bozuyor. Birebir vakitte damar tonusunu ve elastikiyetini de bozuyor.
Bunların yanı sıra düzgün huylu kolesterol HDL’yi azaltıyor ve makûs huylu kolesterol LDL’nin damar duvarındaki ziyanlı tesirini kolaylaştırıyor.Kalp krizi geçiren şahısların sigara içimine devam etmeleri halinde tekrar kriz geçirme riski yüzde 22-45 oranında artıyor. Koroner bypass sonrası sigaraya devam edilmesi de vefat oranını 2 kat yükseltiyor.Sigara ile koroner arter hastalığı ortasındaki münasebet süreklilik taşıyor ve doza bağlı değişiyor. O denli ki erkeklerde, kalp damar hastalığı günde 1-14 sigara içenlerde 1.7 kat ve günde 25 üzeri içenlerde 2.6 kat daha yüksek bulunmuş.
Kadınlarda, günde 1-4 sigara içenlerde riskin 1.9 kat, 14-24 sigara ortası içenlerde 4.3 kat ve 25’ten fazla sigara içenlerde ise 5.4 kat arttığı tespit edilmiş.
Pasif olarak sigara dumanına maruz kalmak da riski artırıyor. O denli ki pasif içici her 10 sigaradan 4’ünü içmiş sayılmalı. Sigaranın bırakılması ile kardiyovasküler risk ise yaşlı hastalarda bile süratle düşmeye başlıyor: Bir yılın sonunda yüzde 50 kadar azalan risk, 10 yıl kadar bir müddet geçmesiyle koroner olay açısından giderek kayboluyor.
HAFTADA EN AZ ÜÇ GÜN SPOR YAPIN
Günümüzde teknolojinin sunduğu araba, yürüyen merdiven ve asansör üzere imkanlar nedeniyle gün geçtikçe daha az hareket etmeye başladık. Halbuki fizikî aktivite azlığı ve fizik kondisyon yetersizliği kalp damar hastalıklarının oluşumunda kıymetli bir risk faktörü.
Türk Kardiyoloji Derneği tarafından yapılan TEKHARF (Türk Erişkinlerde Kalp Hastalıkları ve Risk Faktörü) çalışmasında, sistemli ve hakikat idman yapmanın kalp damar hastalıkları nedeniyle oluşan ölümlerde yüzde 23 azalma sağladığı ortaya konmuş.
Kan Şekerinizi Denetim Altında Tutun
Diyabetli hasta en sık kalp krizi gelişmesi sonucu ömrünü yitiriyor. Kalp damar hastalıklarından vefat oranı tip-1 diyabetlilerde 3-10 kat, tip-2 diyabetlilerde erkekse 2, bayansa 4 kat artıyor. Zira diyabet damar duvarının esnekliğini bozuyor, hücre birikimine ve artışına neden oluyor, kanda pıhtılaşmayı artırıyor ve damar iç yüzeyindeki hücre hasarını kolaylaştırıyor.
İyi denetim altında olmayan diyabette tipik olarak kalp damar sıhhati için risk faktörü olan hipertrigliseridemi ile birlikte HDL düşüklüğü de bulunuyor. Hipertrigliseridemi LDL (kötü huylu kolesterol) metabolizmasını etkileyerek daha küçük ve ağır LDL moleküllerinin oluşmasına yol açıyor.
Amerikan Diyabet Derneği kalp sıhhati için açlık kan şekerinin 120 mg/dl ve glukoz hemoglobinin yüzde 7’nin altında olması gerektiğine dikkat çekiyor. Kan şekerinizi denetim altına almak için sağlıklı beslenmeye ihtimam gösterin, ülkü kilonuza ulaşın, haftada en az 2 gün 30’ar dakika sistemli idman yapın ve alkol tüketimini kısıtlayın.
İDEAL KİLONUZA ULAŞIN
Araştırmalar obezitenin kalp damar hastalığının oluşumunda değerli bir risk faktörü olduğunu ortaya koyuyor.
Uzmanlara nazaran vücut kitle indeksinin (kilo / metre olarak tanımlanan boyun karesi) 25 kg/ m2 altında olması olağan kabul ediliyor. 25-30 kg/m2 ortası kilo fazlalığı, 30 kg/m2 üzeri ise obezite olarak nitelendiriliyor. Yağların karın etrafında toplanması kalp damar hastalıklarına yakalanma riskini daha da artırıyor. Bu nedenle bel etrafı bayanlarda 88, erkeklerde ise 98 santimi geçmemeli.
Ne Yapmalı?
Sadece yüzde 10’luk bir kilo kaybı bile kolesterol ve trigliserid bedellerinin önemli oranda düşmesine yardımcı oluyor. Bunun için ülkü kilonuzu müdafaaya çalışın.
Şişmansanız, fazla kilolarınızdan şuurlu bir beslenme ve idman programı ile kurtulun. Diyet yaparken dikkat etmeniz gereken en kıymetli nokta ise kilolarınızı yavaş yavaş vermeniz. Zira süratli verilen kilolar, tekrar süratli bir biçimde geri alınıyor.
Testlerinizi Yaptırın
Kalp damar hastalıkları ekseriyetle hiçbir belirti vermeden sinsi sinsi ilerliyor. Bu nedenle hastalıkların muvaffakiyetle tedavi edilmesinde erken teşhis büyük rol oynuyor.
Düzenli yapılan testler de hastalıkların önemli boyutlara varmadan tespit edilmesini sağlıyor. Böylelikle hastalık, büyük operasyonlara gerek kalmadan, ilaç, küçük girişimsel metodlar yahut hayat alışkanlıklarında yapılan değişikliklerle tedavi edilebiliyor.
Ne Yapmalı?
Birinci derece akrabalarınızda erken yaşta kalp ve damar hastalığına yakalananlar varsa, şişmansanız, diyabet yahut yüksek tansiyon hastası iseniz ve sigara kullanıyorsanız 30, kullanmıyorsanız 40 yaşından itibaren önerdiğimiz şu testleri tertipli olarak yaptırın:
Total kolesterol, HDL (iyi huylu kolesterol), LDL (kötü huylu kolesterol), trigliserid ve kan şekeri. Kan yağlarınızın yanı sıra tansiyonunuzu da nizamlı olarak ölçtürmeyi ihmal etmeyin.
Stresin Esiri Olmayın
Gözlemsel çalışmalara nazaran; gerilim, öfke ve depresyon kalp damar hastalıklarının oluşma riskini artırıyor. Bilhassa enfarktüs sonrası hastalarda depresyon ve gerilim azaltıcı teşebbüslerin faydalı olduğu düşünülüyor.
Ne Yapmalı?
Stres altındaysanız, öncelikle sizi külfete sokan nedenleri düşünün. Bu meseleleri ortadan kaldırmakta zahmet çekiyorsanız, bir uzman yardımı alabilirsiniz. Masaj, yoga ve meditasyon üzere çeşitli teknikler de sakinleşmenize yardımcı olabiliyor.
Diğer Risk Faktörleri
HDL KOLESTEROL: Güzel huylu kolesterol HDL’nin damar sertliği gelişiminde hami bir rolü var. Hasebiyle düşük, yani 40 mg/dl altındaki HDL bedeli kıymetli bir koroner risk faktörünü oluşturuyor.
TRİGLİSERİD: Trigliserid yüksekliği kalp damar hastalığının oluşumunda tek başına çok fazla bir risk teşkil etmiyor. Lakin buna sıklıkla eşlik eden düşük HDL, insülin direnci, küçük ağır LDL ve karın etrafı genişliği önemli bir risk oluşturuyor. Trigliserid düzeyinin 150 mg/dl yahut daha aşağısında tutulması gerekiyor.
HİPERHOMOSİSTEİNEMİ: Damar sertliği için 15 mol/lt üzeri plazma homosistein seviyeleri, bağımsız risk faktörü olarak tanımlandı. Bu seviyenin üzerindeki homosistein kıymetine sahip olanlarda, 5 yıl içinde miyokard infarktüsü geçirme riski 3.4 kat artıyor.
LiPOPROTEİN(a): Genetik olarak belirlenen lipoprotein(a) yüksekliğinin erken miyokard enfarktüsü ve inme için kıymetli bir risk faktörü olduğu biliniyor. Artmış Lp(a) ve LDL (kötü huylu kolesterol) seviyeleri birlikte görüldüğünde kalp damar hastalığı için değerli bir risk faktörü oluşturuyor.
YÜKSEK HASSAS CRP: Son yıllarda yapılan çalışmalarda, hs-CRP yüksekliğinin kalp damar hastalığı ile münasebeti ortaya konmuş. Bu bedelin <0.7 mg/L olması olağan kabul ediliyor ve üzerindeki bedeller kalp damar hastalıklarına yakalanma riskini artırıyor.
