Bir küme profesyonel mağaracı, geçen yıl araştırma için girdikleri Morca Mağarası’nda 1260 metre derinde bulunan gölcüklerde çift ayaklılar kümesine mensup, karideslerin akrabası olan ve halk ortasında “yangıç” ismiyle bilinen 1,5 santimetre uzunluğa sahip canlıların yaşadığını belirledi.
Ekiptekiler, farklı olduklarını düşündükleri tipten alınan örnekleri, profesyonel bir mağaracı olan Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gökhan Aydın’a ulaştırdı.
Gökhan Aydın da kelam konusu örnekleri, bu alanda uzman olan Ege Üniversitesi Su Eserleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Özbek ile paylaştı.
BUGÜNE KADAR TANIMLANMAMIŞ YENİ BİR TÜR
Mikroskobik ve taksonomik incelemeler sonucunda, kelam konusu canlıların dünyadaki başka benzeri tiplerden farklı, bilim topluluğu tarafından bugüne kadar tanımlanmamış yeni bir tıp olduğu belirlendi.
Özbek ve Aydın tarafından hazırlanan ve bilimsel mecmua Turkish Journal of Zoology’de bu yıl yayımlanan makale ile yeni yangıç cinsine, kelam konusu mağaraya ithafen “Gammarus morcae” ismi verildi.
Prof. Dr. Murat Özbek, mağaraların sahip oldukları çevresel özellikleri sayesinde çok özel ortamlar olduğunu, dikey ve yatay olabilen mağaraların bilhassa içinde su bulunanlarında bu ortamlara ahenk sağlamış değişik sucul canlılar bulunabildiğini söyledi.
Bu canlılar ortasında böcek cinsleri olabildiği üzere, yangıç, sucul top böcekleri hatta balıkların bile olabileceğini belirten Özbek, derin ve uzun mağaralardaki bu habitatların çoklukla bilim topluluğu tarafından şimdi tanımlanmamış canlılara konut sahipliği yaptığını anlattı.
Özbek, Türkiye’nin de mağaralar bakımından epey güçlü bir coğrafyada yer aldığını lisana getirerek, Morca Mağarası’nın da bu manada son yıllarda yapılan çalışmalarla keşfedildiğini söyledi.
“GÖZLERİ OLMAYINCA FARKLI ŞEYLER GELİŞTİRİYORLAR”
Söz konusu mağarada yaşayan bu canlı tipinin tespit edilmesiyle Türkiye’ye has endemik canlıların sayısının bir tane daha arttığını vurgulayan Özbek, şunları kaydetti:
“Bu kadar derinden yani eksi 1260 metreden çok fazla kayıt yok dünyada, o yüzden çok değerli. Bir değeri de ülkemizin biyoçeşitliliğine katkısı oldu. Mağaradaki canlılar ekstra kıymetli zira bilhassa benim incelediğim canlılarda bir mağaradaki cins çoklukla yalnızca o mağarada görülüyor. Tespit edilen canlının göl ve akarsularda yaşayan akrabalarında gelişmiş gözleri bulunduğu halde, yeni keşfedilen tıpta gözler bulunmuyor.
Bu durum derin yer altı sularında yaşamaya ahenk sağlamış canlılarda sıklıkla görülen bir özellik. Bir canlının gözlerinin adaptasyon sonucu kaybolması için ortalama 100 bin yıl geçmesi gerekiyor. Yani bu canlının gözlerinin yok olabilmesi için ortalama 100 bin yıl geçmiş olması beklenir. Canlının renkleri de kaybolmuş, öteki başkalaşımlar da geçirmiş. Gözler olmayınca besinini bulmak yahut şayet orada düşmanı varsa onlardan kaçabilmek için farklı şeyler geliştiriyorlar. Örneğin, ekstremiteleri uzuyor, ayakları uzuyor, antenleri uzuyor. Bu tip başkalaşımlar geçiriyorlar ve bunlar da adım adım türleşmeye gerçek gidiyor.”
PEYNİRLİKÖNÜ MAĞARASI’NDA DA İKİ FARKLI YANGIÇ ÇEŞİDİ KEŞFEDİLMİŞTİ
Prof. Dr. Murat Özbek, 2019 yılında Mersin’in Anamur ilçesindeki Türkiye’nin en derin mağarası sayılan 1429 metrelik Peynirlikönü Mağarası’nda da yangıç tipinde iki yeni canlı çeşidi (Gammarus ustaoglui ve Gammarus egmao) keşfettiklerini hatırlatarak, şöyle devam etti:
“Derin mağaralarda yaşayan yangıçlarda, birebir tipi öteki bir yerde bulmak pek mümkün değildir. Bu yeni bulduğumuz çeşit bu mağaraya has bir tiptir, muhtemelen öbür bir mağarada da çıkmayacaktır zira Anamur yöresinde bulunan Peynirlikönü Mağarası’ndaki ve öteki mağaralardaki çeşitlerle karşılaştırdık, hiçbiri ile eşleşmiyor. Bu yeni keşfettiğimiz cinsin yalnızca bu mağaraya özdeşleşmiş bir çeşit olduğu kanısındayız. İsmini bu mağaraya mahsus olduğunu göstermek için Latince ‘Gammarus morcae’ olarak verdik. Yani Morca Yangıcı olarak Türkçeleştirilebilir. Çalışmamız saygın bir bilimsel mecmuada basıldı ve bilim topluluğu tarafından kabul edildi. Böylelikle ülkemizin biyoçeşitlik envanterine bir endemik çeşidimiz daha eklenmiş oldu.”
Prof. Dr. Özbek, mağaraların çok özel habitatlar olduğunu ve vakit zaman bunların turizme açılmalarının ortamdaki yapay ışıklandırmalar nedeniyle, oradaki canlılara ziyan verebildiğini ya da canlıların büsbütün ortadan yok olmasına neden olduğunu vurgulayarak, bunun ülkenin doğal mirası ismine olumsuz tesirleri olduğunu kelamlarına ekledi.
MAĞARA ABD’Lİ DAĞCININ TAHLİYESİYLE GÜNDEME GELMİŞTİ
Mersin’in Anamur ilçesindeki Morca Mağarası, ABD’li dağcı Mark Dickey’in tahliyesiyle gündeme gelmişti.
Keşif için 3 Eylül’de 1276 metre derinlikteki Morca Mağarası’na giren, ortalarında yabancı mağara bilimcilerinin de bulunduğu 15 kişilik grupta yer alan Mark Dickey’in mide kanaması geçirdiği ihbarı üzerine bölgeye gruplar sevk edilmişti.
Mağarada ilaç tedavisi uygulanan Dickey için hekimlerin onay vermesinin akabinde 9 Eylül’de tahliye çalışması başlatılmıştı. Takımların çalışmaları sonucu bugün erken saatlerde tahliye edilen Dickey, Mersin Kent Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde tedavi altına alınmıştı.
