YENİÇAĞ / Özel Haber – Merve KIZILALP
8 Eylül gecesi Fas’ın Marakeş kentinde meydana gelen 7 büyüklüğündeki sarsıntının akabinde 3 bine yakın kişi hayatını kaybetti.
Fas’ta gerçekleşen bu zelzelenin akabinde zelzele profesörü Şener Üşümezsoy, Yeniçağ’a özel açıklamalarda bulundu.
Fas’taki sarsıntının Türkiye’yi ve İstanbul’u tetikleyip tetiklemeyeceği konusunda konuşan Üşümezsoy, bu sarsıntının ‘tetikleme’ manasında bir tesirinin olmayacağını belirti. Fakat Fas’taki depremin yolunun hem Kuzey Anadolu fayından hem de Doğu Anadolu fayından geçtiğinin altını çizdi.
Üşümezsoy kelam konusu yolu şu sözlerle tanımladı:
“Akdeniz’deki global plaka sonlarının Kuzey Anadolu fayı, Marmara Denizi’nin güneyinden geçerek Yunanistan’da Halkidiki’den, Mora Yarımadası’na geçip, İtalya’nın güneyinden Tunus’tan Fas’a giden bir sınır izlemektedir. Tıpkı biçimde Doğu Anadolu fayı ise Amanos Dağları’nın doğusundan Amik ovasından, Kıbrıs’ın güneyine buradan da Rodos’a Girit’e ve İtalya’da tekrar çizmenin topuğunda birleşmektedir. Bu da Tunus’a ve Fas’a gitmektedir. Bu sınır da Fas’taki 7 büyüklüğündeki zelzelesi oluşturmuştur.”
Bu zelzelenin zıt fay tahlili olarak Atlas Dağları’nın yükselmesi ile oluşan bir sarsıntı olduğunu belirten Prof. Üşümezsoy, bunun yanında da fayın yanal atımlı bileşimli yani Kuzey Anadolu fayı üzere sağ taraflı bir atılıma sahip olduğuna değindi.
Bu boyutuyla hem Girit’in güneyinden geçip aykırı fayların tesirinde olduğunu hem de Kuzey Anadolu fayını geçip Mora’dan geçip İtalya’nın topuğundan ve Sicilya’nın kuzeyinden geçip Fas’ın kuzeyinden Atlantik Okyanusu’na ulaşan fay çizgisinde olduğunu belirtti. Bu fayın yanındaki kolda Marekeş zelzelesinin olduğunu tabir etti.
Konunun daha düzgün anlaşılması için haritalar paylaşan Üşümezsoy,
“Marekeş’te Atlas Dağları’nın zıt yarar yükselmesiyle oluşan bu sarsıntı yanal atımlı bir zelzele oluşturmuştur ve bu fay sınırı gerek Atlas dağlarındaki ayrıntı haritayla hem de Akdeniz’in tabanından geçen plaka sonlarının hareketiyle Doğu ve Kuzey Anadolu fayına giden yolu göstermektedir. Bu manada Akdeniz’deki ana plaka çizgisi, Doğu Akdeniz bölgesindeki ana plaka çizgisinin batı uzunda ikisi birleşerek Atlantik Okyanusu’na çıkmaktadır.”
“Bu haritanın doğu devamı haritamızda yok Doğu Anadolu’nun doğusunda ve güneyindeki bindirme fayı olarak Hakkari’den Kerkük’e ve Zagros Dağları’na oradan da Basra Körfezi’ne uzanan bir bindirme fayına dönmektedir.
Son haritanın bir plaka tektoniği dersi olarak görülmesi gerektiğini belirten Üşümezsoy, Atlantik Okyanusu’ndan gelen Fas, Cezayir ve Tunus’tan gelen Sicilya’dan ve İtalya’nın topuğundan Girit’e yanlışsız uzanan ve oradan Kıbrıs’ın güneyinden Amik ovasından Doğu Anadolu fayı ile birleştiğine dikkat çekti.
Bu fayın çizgisinin güneye doğu Ölüdeniz fayı bu da Kızıldeniz’in açılması ve onun bir kolu Aden Körfezi’ne bir kolu ise Kenya Rip Vadisi’ne gitmektedir.
Diğer taraftan Doğu Anadolu fayının global haritada konumunun daha kuzeye döndüğünü belirten Üşümezsoy, Basra Körfezi’nden gelen bindirme fay sınırı Kuzey Anadolu fayı olarak Marmara’dan geçip Yunanistan’da Halkidiki’den güneye oradan Mora Yarımadası’na giderek İtalya’nın topuğunda birleşmektedir.
Bu sarsıntıda yıldızla gösterildiği üzere hem Doğu Anadolu fayı, Akdeniz fayı ve Kuzey Anadolu fayının Mora Yarımadasın’da birleşerek İtalya’nın topuğundan, Sicilya’nın kuzeyinden Tunus, Cezayir ve Fas’q gelen ve Marekeş’te zelzele oluşturan fay çizgisidir.
Bu sınır boyunca temel sarsıntı neslinin olma sebebini ise Üşümzesoy şu sözlerle açıkladı:
“Avrasya, Kuzeyde Avrupa ve Asya kıtası ile güneyde Afrika kıtasının çarpışmadan sonra birbirlerine nazaran plaka sonlarını oluşturan sınırdır. Bu manada Avrasya doğuya gerçek hareket ederken Afrika’da batıya yanlışsız hareket ettiği için bu sınır boyunca bu iki kıta ortasındaki hareketin oluşturduğu zelzeleler kırmızıçizgi ile gösterdiğimiz çizgi üzerinde yer almaktadır. Bu çizgi, batı ucu Marekeş’ten uzanırken öbür taraftan bir kolu Kıbrıs Girit’in güneyinden Antakya’dan Doğu Anadolu fayına giderken öteki ucu Kefolonya Adası’nın önünden Mora Yarımadası’yla Yunan karasının ortasından geçerek Halkidiki’den Kuzey Anadolu fayına girer. Bu sınır iki plakanın sonu olduğu için ana depremsellik bu çizgi üzerindedir.”
Atlantik Okyanusu’nun açılmasıyla kontaklı bu yan atılımlı fay sistemi, transfer fay sistemi, Akdeniz’i uzunluktan boya geçerek bir kolu Kefolonya, Mora, Halkidiki, Marmara, Kuzey Anadolu fayı olarak giderken öbür kolu Kefolonya’dan Girit’e, Rodos’a, Kıbrıs’ın güneyine, Amik Ovası’na ve Doğu Anadolu fayına bağlı olan sınırdır. O yüzden bu çizginin batı ucunda görüldüğü üzere yüzlerce sarsıntı olan iki plaka sonudur. Söylediğimiz üzere Afrika kuzeye ve batıya gerçek giderken Avrasya doğuya yanlışsız hareket etmektedir. Bunun hududu da Fas’ta yer almaktadır.”
