2002 genel seçimleri ile başlayan AKP iktidarının uyguladığı iktisat siyasetleri Türkiye’yi bugün içerisinde bulunduğu kritik eşiğe getirdi.
Maliye eski Bakanı Mehmet Şimşek’in kurtarıcı olarak yine iktisadın dümenine getirilmesi Türkiye’nin içerisinde bulunduğu eşikten çıkması ismine atılan birinci adım oldu. Şimşek, “Türkiye’nin rasyonel bir yere dönmekten diğer devası kalmamıştır” kelamları ile atılacak öteki adımların bildirisini verirken arkası arkasına getirilen artırımlar vatandaşın belini büktü.
Şimşek’in uygulamaları tartışılmaya başlanırken ünlü iktisatçı Mahfi Eğimez, yalnızca vergileri artırarak Türkiye’nin devasa bütçe açığının önlenemeyeceğini söyledi.
Kahramanmaraş zelzelelerinin bütçede yarattığı açığa dikkat çeken Eğilmez, “Gider artışı tesirini kamu masraflarında tasarruf yaparak azaltmak mümkün. Yayınlanan göstermelik tasarruf genelgesiyle tasarruf yapılamaz. 2023 yılında oluşacak devasa bütçe açığını önlemenin yolu yalnızca vergileri artırarak düşürülemez” kelamları ile krizden çıkış yolunu açıkladı.
Mahfi Eğilmez şahsi blogundaki yazısında ekonomik toparlanma için atılacak adımları şöyle açıkladı:
Paradan tekrar sıfır atsak paramız kıymet kazanmaz mı?
Paradan sıfır atmakla para bedel kazanmaz sadece ruhsal tesiri olabilir. Ruhsal tesir olması için de bu sürecin sağlam bir iktisat programının bir modülü olması gerekir.
2005 yılında paradan sıfır atıldığında Türkiye önemli bir IMF programı uyguluyordu. Bankacılık ıslahatı yapılmış, zayıf bankalar TMSF’ye devredilmiş, bütün bankaların sermayeleri güçlendirilmiş, çeşitli kurallar getirilmişti. Kamu mali disiplininin güçlendirilmesi yolunda kıymetli adımlar atılmış, bütçe açıkları düşürülmüş, kamu bölümü borçlanması buna nazaran azalmıştı. Kamu harcamaları da disipline edilmiş, enflasyonda gerileme başlamıştı. Bunlara paralel olarak faizler de düşüyordu. Türkiye, Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerine başlamanın eşiğindeydi ve ülkeye direkt yabancı sermaye girişinde artış başlamıştı. Özetle söylemek gerekirse tam olarak olmasa da gerekli alanların birçoklarını kapsamasa da bir yapısal ıslahat paketi yürütülüyordu. Bütün bu teşebbüsler TL’nin yabancı paralara karşı pozisyonunu güçlendirmiş, sermaye hareketlerine bir kısıtlama ya da kontrol getirmeye gerek kalmadan kur istikrar kazanmıştı. Bu türlü bir ortamda paradan sıfır atılması, fizikî olarak güzelleşmeye başlayan iktisada ruhsal dayanak sağlamış, beklentilerin olumlu tarafa çevrilmesine katkı sağlamıştı. Bugün bu saydığımız ıslahatların hiçbiri ortada yok. Üstelik yapılması gereken yapısal ıslahatlar sırf iktisatla ilgili olmaktan toplumsal ve siyasal alanlara da yayıldı. Hasebiyle bu tıp fizikî istikrar sağlayıcı adımlar atılmadan paradan sıfır atılması insanların başını karıştırmaktan öbür bir işe yaramaz.
50 milyar dolar gelirse iktisat düzelir mi?
Türkiye, 2001 krizine girdiğinde IMF ile bir stand by programı uygulaması içindeydi. 2000 ile 2008 ortasında Türkiye, IMF’den yaklaşık 45 milyar dolarlık fon kullandı. Türkiye’nin 2001 krizinden çıkışında IMF’den kullandığı bu fonun kıymetli tesiri oldu. Beşerler bu paraya bakarak körfezden geleceği söylenen 50 milyar doların tıpkı etkiyi yaratarak Türkiye’nin bugün içinde bulunduğu krizden çıkıp çıkmayacağını soruyorlar. Bu tıp krizlerden çıkışta elbette ki para çok kıymetli fakat tek başına krizden çıkışı sağlayamaz, sağlasa bile kısa müddet sonra tekrar krize girilmesini engelleyemez. Tıpkı paradan sıfır atılması konusunda değindiğim üzere IMF’nin bu maddi dayanağına ek olarak o periyotta kimi gerekli yapısal ıslahatlar yapılmıştı. Ayrıyeten IMF’nin bu mali takviyesine ek olarak önemli ölçüde direkt yabancı sermaye girişi de olmuştu. Sırf 2006 yılında Türkiye’ye 21 milyar dolar direkt yabancı sermaye girişi oldu. 1923 – 2004 ortasında toplam direkt yabancı sermaye girişinin 15,4 milyar dolar olduğu hatırlanırsa bu girişin ne kadar kıymetli olduğu görülür. Bu yüksek girişler sonraki yıllarda da devam etti. O yabancı sermayenin geliş nedeni IMF programı ve Türkiye’nin Avrupa Birliğiyle tam üyelik müzakerelerine başlamış olmasıydı. Nakdî dayanakla birlikte o ıslahatların yarattığı olumlu beklentiler iktisadın süratle düzgüne gitmesini sağladı. Önümüzdeki devirde körfezden geleceği söylenen 50 milyar doların hangi formda ve hangi müddette geleceğini bilmiyoruz lakin medyada yazılanlardan anlaşıldığı kadarıyla bunun bir kısmı yapılan dış ticaret mutabakatlarından sağlanacak ihracat kestirimi, bir kısmı Eximbank’a verilecek krediden ve karşılıklı yatırım ölçülerinden oluşuyor. Bir programa dayanmayan ve beraberinde yapısal ıslahatları getirmeyen bu cins nakdî dayanakların 2001’deki üzere bir çıkış ve hatta olumlu beklenti yaratması mümkün görünmüyor. Esasen piyasa da bu gelişmeye nazaran şekillenmedi.
Rekor seviyeye çıkacak olan bütçe açığını nasıl kapanacak?
Birçok kişi açık artışının bu yıl yaşanan sarsıntılardaki kayıpların giderilmesi için gereken yeni harcamalardan kaynaklandığını düşünüyor. Doğrudur, zelzelelerin bütçe açığının artmasında büyük tesiri oldu. Zira yıkılan mevzuların, iş yerlerinin, alt yapının yenilenmesi, sonradan parasını uzun vadede tahsil edecek olsa bile insanlara yeni konutlar verilmesi için, alt yapının yenilenmesi için devlet, harcama yapmak zorunda. Bunlar bütçeye masraf yazılıyor ve münasebetiyle bütçe açığı artıyor. Yıllardır alınan sarsıntı vergisinin niye yapıların yenilenmesinde kullanılmadığı sorusunu bir yana bıraksak bile bütçe açığı artışının tek nedeni sarsıntıların yarattığı masraf artışı değil. Geçen yıl sarsıntı yoktu, buna karşılık bütçe altıncı ayda yetmez olunca ek bütçe kanunu çıkarılarak bütçe artırıldı. 2022 yılında başlangıç bütçesi 1,7 trilyon liralık masraf öngörüyordu, yıl ortasında bu bütçe yetmez hale gelince 1,1 trilyon liralık ek bütçe çıkarıldı ve toplam haracıma limiti 2,8 trilyon liraya yükseltildi. Savaş devirleri dâhil Cumhuriyet tarihinde bu türlü bir ek bütçe görülmemişti. O nedenle buna ek bütçe değil ikinci bütçe demek daha yanlışsız. 2022 yılında sarsıntı olmadığı halde sorun neydi de bütçeye yüzde 65 oranında ek yapmak zorunda kalındı? Bu üzere durumlarda sorun iki yerden birisinde ortaya çıkan gelişmelerden kaynaklanır: Ya vergiler enflasyon kadar artmıyordur ya da sarfiyatlar gelirlerden ve enflasyondan daha süratli artıyordur. Geçen yılın sorunu kamu harcamalarının yüksekliği ve süratli artışıydı. Faizi düşürüp de enflasyonun kontrolü tümüyle kaybedilince kamu masrafları de süratle yükseldi. Prestijden tasarruf olmaz gerekçesiyle kamu masraflarında tasarruf da yapılmadığı için bütçe yetmez oldu. Bu yıl zelzelenin bütçe masraflarına olumsuz tesiri olduğu kesin. Ne var ki artışın tek nedeni zelzele değil. Gerçekte enflasyon hala çok yüksek ve kamu masrafları açıklanan enflasyonun çok ötesinde artıyor. Bütçe üzerinde ortaya çıkan masraf artışı tesirini kamu masraflarında tasarruf yaparak azaltmak mümkün. Yayınlanan göstermelik tasarruf genelgesiyle tasarruf yapılamaz. Kamu kesitinin elindeki otomobiller, onların bakım ve akaryakıt masrafları, uçaklar, lüks binalar, geceleri açık bırakılan ışıklar, lüks mobilyalar, gereksiz seyahatler, iki üç kamu kurumundan alınan maaşlar devam ederken daha az kâğıt, kalem ve belge kullanarak kamu harcamalarından tasarruf yapılamaz.
2023 yılında oluşacak devasa bütçe açığını önlemenin yolu yalnızca vergileri artırarak düşürülemez. Kamu harcamalarının dav kesinlikle kısılması gerekiyor. Kamu harcamalarının gerçek manada kısılması bütçeye maddi katkı yapmaktan öteki beklentileri de olumlu tarafa çevirecek bir adım olur.
