Gelişmiş ülkelerde bağımsız para siyasetleri yürütmesi beklenen merkez bankalarının tersine Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), yıllardır aldığı kararlar ile AKP’nin piyasalara yönelik art kapı müdahalelerinde kullandığı bir aparat olmakla eleştirilirken, hem lokal hem de memleketler arası olarak büyük bir imaj kaybı yaşadı.
“TARİHİ BİR KUR KRİZİ YAŞANABİLİR”
28 Mayıs sonrası kurumun başına Hafize Gaye Erkan atanırken, iktisadın işvereni olarak ise Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek misyona getirildi.
İki ismin çalışmalarında öncelik 21 Aralık 2021 tarihinde başlayan KKM’ye ağırlaşırken, uygulamayı tasfiyeye yönelik Resmi Gazete yoluyla bir dizi adım hayata geçirilirken, bu kararları bankalara gönderilen talimatlar ile destekleyen TCMB, 4 hafta üst üste KKM havuzunda bir düşüş yaşanmasına neden olarak toplam mevduatı 102 milyar lira eritmeyi başardı.
Buna rağmen, Kur Muhafazalı Mevduat sistemindeki paranın büyüklüğü, tasfiye edilen sayının hayli düşük düzeyde kalmasına neden olurken, ilerleyen aylarda atılacak yeni adımlarla ilgili ekonomistlerin büyük kaygıları bulunmakta. Birçok uzman isim, KKM’de yer alan paranın ne kadarının dövizden dönüşümlü kur muhafazalı mevduat olduğunu bilmedikleri için bu oranın yüzde 70 dolaylarında olması, ve tasfiye sürecinde paranın değerli bir kısmının yine döviz tevdiat hesaplarına yönelmesi halinde Türkiye tarihinde eşi gibisi görülmemiş bir kur krizi ile karşı karşıya kalınabileceği ikazında bulundu.
İlk kademede 1 yıl müddet ile getirilen sistem, geçtiğimiz yılın Aralık ayında tekrar uzatılmıştı. Bu yılın sonunda KKM’nin müddeti sonlanacak olsa da, uzmanlar yeni bir uzatma kararının kaçınılmaz olduğuna dikkat çekerek, sistemin 2024 yılında büsbütün sonlandırılmasının amaçlandığını açıkladı.
Ekonomistler, uygulamadaki paranın TL mevduata yönelmesinin denetimli bir formda gerçekleşmemesi halinde KKM’den çıkacak paranın dövize gidebilme tehlikesi bulunduğuna dikkat çekerken, Ekonomim.com müellifi Alaattin Aktaş; köşesinde kaleme aldığı “KKM’den çıkacak para niçin dövize gitsin!” başlıklı yazısı ile bu tasaların yersiz olduğuna dikkat çekti.
İşte Aktaş’ın açıklamalarından öne çıkanlar…
Kur muhafazalı mevduatın cazibesini azaltmaya dönük bir dizi adım atıldı ve atılmaya devam ediliyor ya, artık de bu hususta bir önyargı hakim olmaya başladı.
“KKM’den çıkan para dövize sarfiyat, bu yüzden de kur çok artar…”
Acaba o denli mi olur?
Tabii ki KKM’den yüklü bir çıkış yaşanırsa ve o para dövize giderse kur yükselir, bundan daha doğal ne olabilir ki… Ancak birkaç soru var:
– KKM’den yüklü bir çıkış olur mu?
– KKM’den çıkacak para dövize masraf mi?
– Ve en değerli soru, dövize gidecek para KKM’den çıkar mı?
Bir defa şimdiye kadar yapılanlar tasarruf sahibinin KKM’den çıkmasını gerektirecek tedbirler değil. Yani tasarruf sahibine dönük direkt bir yaptırım yok. Getirilen yaptırımlar bankaları ilgilendiriyor. İsteniyor ki bu yaptırımlarla bankalar vatandaşı KKM’den “soğutsun” ve tasarruf sahibinin KKM yapma isteği biraz olsun kırılsın.
Ama sonuçta kararı verecek olan yeniden tasarruf sahibi. “Ben bu şartlara razıyım, faiz mi düştü, ona da razıyım, kur mu artmıyor, umursamıyorum” diyen vatandaş KKM’ye devam etmek isterse yapılabilecek bir şey yok. En azından şu kademede yok, zira tasarruf sahibine getirilen direkt bir engelleme yok.
KKM’DEN ÇIKIŞ ÇOK SINIRLI
Kur muhafazalı mevduatta çıkış var; var fakat bu şimdi o denli kayda kıymet bir seviyede değil.
KKM 18 Ağustos’tan 15 Eylül’e kadar geçen dört haftada TL bazında 102 milyar, dolar bazında 4.4 milyar azaldı.
Azalmanın oranı TL’de yüzde 3, dolarda yüzde 3.4 seviyesinde.
Dolayısıyla yüzde 3’lerdeki bir azalma, pek de azalma sayılmaz. İktisat idaresi hiç kuşku yok ki Türkiye’nin muhakkak bir vakit diliminde KKM’den tümüyle kurtulmasını istiyor, bunun için gayret gösteriyor.
O yüzden de şimdiye kadarki azalma adeta “çerez” sayılır!
Biraz evvel de belirttiğim üzere KKM’nin azalması istikametinde şimdiye kadar alınan tedbirler, bankaların vatandaşı ikna etmesini sağlamaya dönük. Bankalar bunda ne ölçüde başarılı olabilir, doğal ki güç.
Asıl ikna, dövizin artmayacağının görülmesi ve TL’ye yüksek getiri elde edilmesiyle mümkün olabilir.
Dövizle ilgili “Artmayacak” beklentisini, algısını pekiştirmek çok lakin çok güç.
Geriye kalıyor TL’nin getirisi. Bırakalım önümüzdeki bir yıla ait iddiaları… Birinci sekiz aydaki enflasyon yüzde 43, yıl sonu için resmi kestirim olan yüzde 65’te kalınırsa son dört aydaki fiyat artışı yüzde 15.4 olacak demektir. Bu da aylık ortalama yüzde 3.7 artış manasına gelir. Bugünlerde bankalar 32 günlük mevduata aylık bazda yüzde 3.7’lik enflasyonu karşılayacak faiz veriyor mu, hayır; istisnai olarak kimi bankalar veriyor olabilir.
Yani şu durumda mevduat faizi hala döviz için bir alternatif olabilmiş değil, olabilecek üzere de değil. Her ne kadar döviz son aylarda sabit tutuluyorsa da, bu durum artış beklentisini sona erdirmekten çok uzak. Hatta tam bilakis döviz uzun müddet sabit kalınca günün birinde adeta bir patlama yaşanacağı kanısı daha da güçleniyor.
KKM’DEN ÇIKAN PARA DÖVİZE SARFİYAT Mİ?
Hemen söyleyelim… “Niye gitsin ki!”
Bırakın oburunu, KKM hesabınız olduğunu düşünerek yaklaşın.
Bankada TL cinsi üç ay vadeli KKM hesabınız var ve hesabınızın vadesi birkaç hafta içinde dolacak.
Önünüzdeki seçenekler aşikâr…
Merkez Bankası’nın evvelki gün minimum faizi kaldırmasından sonra bankanız muhtemelen faizi yüzde 20 dolayına çekti. KKM’de kalırsanız üç ay için yüzde 5 faiz alacaksınız. Bu oran garanti lakin alışılmış ki düşük. Lakin bu üç ayda kur yüzde 5’ten fazla artarsa bunu alacağınız da garanti. Kur yüzde 6 mı arttı, farkı alacaksınız, kur yüzde 50 mi arttı, yararınız yüzde 5 değil, yüzde 50 olacak, bu kesin.
Diğer seçenek “Ben yüzde 5 faize razı olmam, KKM’yi bozar paramı çeker, sarfiyat döviz alırım” demek… Pekala bu durumda karınız ne? Kur yüzde 6 artarsa karınız bu kadar, yüzde 50 artarsa yararınız yüzde 50. KKM’de dursanız da bu getiri garantiydi. Üstelik kur çok az artarsa düzgün makûs bir faiz getiriniz vardı.
Bu seçenek aslında üçüncü sorunun cevabı üzere…
“Dövize gidecek para, aslında dövize endekslenmiş bir formda dururken ve kur artışı düşük olursa âlâ makûs faiz alabilecekken niçin KKM’den çıkılıp fiziki olarak döviz alımında kullanılır ya da DTH’ye dönüştürülür ki?”
Bir başka seçenek de “Döviz artmıyor, KKM’nin faizi de çok düşük, en güzeli ben paramı çekip TL cinsi mevduata yatırayım” demek… Bu enflasyonda bu faizi kâfi görenler için natürel ki uygun bir seçenek…
“HİÇ OLMAZSA ARTIŞ DURSUN!”
Kur muhafazalı mevduat hesaplarının yapısını, yani ne kadarının direkt TL ile ne kadarının döviz dönüşümü yoluyla açıldığını ne yazık ki bilmiyoruz. Bu yüzden KKM’de son bir ayda yaşanan yüzde 3 dolayındaki azalmanın hangi çeşit hesaplardan kaynaklandığı da meçhul.
Ama şunu öngörmek güç olmasa gerek…
KKM’nin yüzde 60-70 kadarını oluşturduğu iddia edilen DTH dönüşümlü hesaplarda fazla çıkış olmuyordur. Esasen bu hesaplarda yaşanacak çıkış, TL mevduata geçişle sonuçlanmayacaktır. KKM’ye girmeden evvel de döviz tutmakta olan bu hesap sahipleri ne olacak da artık birden TL’ye dönecek.
Dolayısıyla son bir ayda yaşanan sonlu çıkış, büyük ölçüde, aslında evvelden beri TL cinsi tasarrufu tercih edenlerden kaynaklanıyordur. Bu tasarruf sahipleri bir periyot KKM’de kalmış ve artık tekrar ya TL faizine dönmüş ya da paralarını diğer türlü kullanmak istemişlerdir. Bunlar ortasında direkt döviz alan olmuş mudur, mümkün fakat buna pek ihtimal vermediğimi bir sefer daha belirtmek isterim.
