Büyük Başkan Mustafa Kemal Atatürk, kaybedilen savaşlardan ve düşman işgalinden bitap düşmüş bir ülkeyi Kurtuluş Savaşı’yla temizledi ve küllerinden şahlandırdı.
Bu şahlanış hikayesinde Büyük Taarruz çok kıymetli bir kırılma noktası olmuştur.
Atatürk, Meclis’teki muhalifler ve yol arkadaşı paşaların itirazlarına karşın Yunan işgaline vurulacak en güçlü darbenin vaktinin geldiğini lisana getirmiş ve adeta boynunda idam fermanıyla harekat buyruğunu vermiştir.
Bu harekatın kıymetine de vurgu yapan Atatürk, Nutuk’ta “Bu eser, Türk milletinin hüriyyet ve istiklâl kanısının ölümsüz bir âbidesidir. Bu yapıtı yaratan bir milletin evlâdı, bir ordunun başkomutanı olduğumdan, memnunluk ve bahtiyarlığım sonsuzdur.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Atatürk, kaleme aldığı Nutuk’ta bu fikir ayrılığını ve kendine, ordusuna ve milletine olan inancını şu sözlerle ifade etmişti:
“Önemli bir mevzu daha vardı. Muhalifler ordunun çürüdüğünden, kıpırdayacak durumda olmadığından, bu türlü karanlık ve belirsizlik içinde beklemenin sonucunun felâketten ibaret olacağı yolundaki propagandalarına alabildiğine sürat vermişlerdi. Gerçi, Meclis”te bu niyet akımının bıraktığı yankılar, zati düşmanlardan ziyadesiyle gizlemek istediğim taarruz bakımından faydalıydı. Lakin bu olumsuz propaganda en yakın ve en inanmış kimseler üzerinde bile makûs tesirini göstermeye başlamış, onlarda da kararsızlıklar uyandırmıştı. Onları da yakında yapacağım taarruz konusunda ve altı yedi gün içinde düşmanın ana kuvvetlerini yeneceğime olan itimadım konusunda aydınlatmayı ve yatıştırmayı gerekli buldum.”
Atatürk, Nutuk’ta Büyük Taarruz’un öncesi ve zafere giden yolda atılan adımları ise şöyle anlatmıştı:
TAARRUZ PLANIMIZIN ANA ÇİZGİLERİ
Efendiler, düşman ordusunun cephe ve teşkilât durumu ile, ona karşı Batı Cephesi”ndeki kuvvetlerimizin temel olarak iki ordu halinde kurulup düzenlenmiş olduğunu söylemiştim. Öteden beri tasarlamış olduğumuz taarruz plânımızın ana çizgilerini de arz edeyim:
Düşündüğümüz, ordularımızın ana kuvvetlerini düşman cephesinin bir kanadında ve mümkün olduğu kadar dış kanadında toplayarak, bir imha meydan muharebesi vermekti. Bunun için elverişli bulduğumuz durum, ana kuvvetlerimizi, düşmanın Afyonkarahisar yakınlarında bulunan sağ kanat kümesi, güneyinde ve Akarçay ile Dumlupınar hizasına kadar olan alanlarda toplamaktı. Düşmanın en hassas ve değerli noktası orasıydı. Çabuk ve kesin sonuç almak, düşmanı bu kanadından vurmakla mümkündü.
Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa ve Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa, bu bakımdan gerektiği üzere şahsen incelemeler yapmışlardı. Hareket ve taarruz plânımız çok evvelden tespit edilmişti. Konya”ya gelmiş olan General Townshend”in isteği üzerine, kendisiyle görüşmek için, Ankara”dan hareket ederek 23 Temmuz 1922 akşamı Batı Cephesi Karargâhı”nın bulunduğu Akşehir”e gittim.
Savaş plânı üzerinde görüşürken Genelkurmay Başkanı”nın da katılmasını uygun bulduk. Ben, 24 Temmuzda Konya”ya gittim. 27”sinde tekrar Akşehir”e gelmişti. 27/28 Temmuz gecesi birlikte yaptığımız görüşme sonunda, tespit edilmiş olan plân mucibince taarruz etmek üzere, 15 Ağustosa kadar bütün hazırlıkların tamamlanmasına çalışmayı kararlaştırdık. 28 Temmuz 1922 günü öğlenden sonra yaptırıIan bir futbol maçını seyretmek mazeretiyle ordu kumandanları ve kimi kolordu kumandanları Akşehir”e çağrıldı.
28/29 Temmuz gecesi genel olarak kumandanların taarruzla ilgili görüşlerini aldım. 30 Temmuz 1922 günü Genelkurmay Lideri ve Batı Cephesi Kumandanı ile tekrar görüşerek tarruzun halini ve detaylarını tespit ettik.
Ankarara”dan çağırdığımız Ulusal Savunma Bakanı Kâzım Paşa da 1 Ağustos l922 öğlenden sonra Eskişehir”e geldi. Ordu hazırlığının tamamlanmasında Ulusal Savunma Bakanlığı”na düşen işler tespit edildi.
TAARRUZA HAZIRLIK EMRİ
Ordunun hazırlıklarının tamamlanmasını ve taarruzun bir an evvel yapılmasını emrettikten sonra tekrar Ankara”ya döndüm. Batı Cephesi Kumandanı, 6 Ağustos 1922”de ordularına bâtın olarak taarruza hazırlık buyruğu verdi.
Genelkurmay Lideri ve Ulusal Savunma Bakanı Paşalar da Ankara”ya döndüler.
Efendiler, taarruz için yine cepheye gitmeden evvel, Ankara”da yapılması gereken kimi işler vardı.
Daha taarruz buyruğu verdiğimi Bakanlar Kurulu”na da açıkça bildirmemiştim. Artık onlara recmî olarak haber verme vakti gelmişti. Yaptığımız bir toplantıda iç ve dış durumlarla ordunun durumunu görüşüp tartıştıktan sonra, taarruz konusunda Bakanlar Konseyi ile görüş birliğine vardık.
Önemli bir husus daha vardı. Muhalifler ordunun çürüdüğünden, kıpırdayacak durumda olmadığından, bu türlü karanlık ve belirsizlik içinde beklemenin sonucunun felâketten ibaret olacağı yolundaki propagandalarına alabildiğine sürat vermişlerdi. Gerçi, Meclis”te bu niyet akımının bıraktığı yankılar, esasen düşmanlardan ziyadesiyle gizlemek istediğim taarruz bakımından faydalıydı.
Fakat bu olumsuz propaganda en yakın ve en inanmış kimseler üzerinde bile makûs tesirini göstermeye başlamış, onlarda da kararsızlıklar uyandırmıştı. Onları da yakında yapacağım taarruz konusunda ve altı yedi gün içinde düşmanın ana kuvvetlerini yeneceğime olan itimadım konusunda aydınlatmayı ve yatıştırmayı gerekli buldum. Bunu da yaptıktan sonra Ankara”dan ayrıldım.
Genelkurmay Lideri benden evvel 13 Ağustos 1922”de cepheye gitmişti. Ben birkaç gün sonra hareket ettim. Hareketimi makul birkaç kişi dışında bütün Ankara”dan gizledim. Benim Ankara”dan ayrılacağımı bilenler, burada imişim üzere davranacaklardı. Hattâ gazetelerde benim Çankaya”da çay ziyafeti verdiğimi de ilân edeceklerdi. Bunu elbet o vakitler işitmişsinizdir.
Trenle hareket etmedim. Bir gece arabayla Tuz Çölü üzerinden Konya”ya gittim. Konya”ya hareketimi telgrafla orada kimseye bildirmediğim üzere, Konya”ya varır varmaz telgrafhaneyi denetim altına aldırarak Konya”da bulunduğumun da hiçbir yere bildirilmemesini sağladım.
20 Ağustos 1922 günü öğlenden sonra saat 16.00”da Batı Cephesi Karargâhı”nda yani Akşehir”de bulunuyordum. Kısa bir görüşmeden sonra 26 Ağustos 1922 sabahı düşmana tarruz için Cephe Komutanı”na buyruk verdim.
26 AĞUSTOS 1922 TAARRUZ EMRİ
2O/21 Ağustos 1922 gecesi 1” inci ve 2” nci Ordu Kumandanlarını da Cephe Karargâhına çağırdım. Genelkurmay Lideri ile Ccphe Kumandanını da yanımda bulundurarak, taarruzun nasıl yapılacağını harita üzerinde kısa bir savaş oyunu halinde açıkladıktan sonra, Cephe Komutanı”na ogün vermiş olduğum buyruğu tekrarladım. Kumandanlar harekete geçtiler.
Taarruzumuz, strateji ve tıpkı vakitte bir taktik baskın halinde yürütülecekti. Bunun gerçekleştirilebilmesi için de kuvvetlerin yığınak ve hazırlıklarının zımnî kalmasına değer vermek gerekiyordu. Bu sebeple bütün yürüyüşler gece yapılacak, birlikler gündüzleri köylerde ve ağaçlıklar altında dinleneceklerdi. Taarruz bölgesinde, yolların düzeltilmesi v.b. çalışmalarla düşmanın dikkatini çekmemek için öteki birtakım bölgelerde de gibisi aldatıcı hareketlerde bulunulacaktı.
24 Ağustos 1922”de karargâhımızı Akşehir”den, taarruz cephesi gerisindeki Şuhut kasabasına getirttik, 25 Ağustos 1922 sabahı da Şuhut”tan savaşı yönetim ettiğimiz Kocatepe”nin güneybatısındaki çadırlı ordugâha naklettik.
26 Ağustos sabahı Kocatepe”de hazır bulunuyorduk.
Sabah saat 5.30”da topçu ateşimizle taarruz başladı.
BAŞKOMUTAN SAVAŞI
Efendiler, 26/27 Ağustos günlerinde, yani iki gün içinde, düşmanın Karahisar”ın güneyinde 50 ve doğusunda 20, 30 kilometre uzunluğundaki müstahkem cephelerini düşürdük. Yenilen düşman ordusunun bütün kuvvetlerini, 30 Ağustosa kadar Aslıhanlar yöresinde kuşattık.
30 Ağustosta yaptığımız savaş sonunda (buna Başkomutan Muharebesi ismi verilmiştir), düşmanın ana kuvvetlerini yok ettik ve esir aldık. Düşman ordusunun Başkomutanlığını yapan General Trikopis de esirler ortasına girdi.
Demek ki, tasarladığımız kesin sonuç, beş günde alınmış oldu. 31 Ağustos 1922 günü ordularımız ana kuvvetleriyle İzmir”e gerçek yol alırken, öteki birlikleriyle de düşmanın Eskişehir de kuzeyinde bulunan kuvvetlerini yenmek üzere ilerliyorlardı.
ATEŞKES TEKLİFİ
Efendiler, Başkomutan Savaşı”nın sonuna kadar her gün büyük başarılarla gelişen taarruzumuzu, resmî bildirilerde pek değersiz harekâttan ibaret gösteriyorduk. Gayemiz, durumu mümkün olduğu kadar dünyadan gizlemekti. Zira, düşman ordusunu büsbütün yok edeceğimizden emindik. Bunu anlayıp, düşman ordusunu felâketten kurtarmak isteyeceklerin yeni teşebbüslerine meydan vermemeyi uygun görmüştük.
Gerçekten, bizim hareketimizi sezdikleri vakit ve taarruzumuzun gerisinden bize başvuranlar olmuştur. Örnek olarak, biz taarruza devam ettiğimiz sırada, Bakanlar Şurası Lideri olan Rauf Bey”den, Ateşkes konusunda İstanbul”dan haber geldiğini bildiren 4 Eylül 1922 tarihli bir telgraf almıştım.
Verdiğim karşılık motamot şöyledir :
Tel. Makama özel 5.9.1922 Bakanlar Şurası Başkanlıgı Yüksek Katına Anadolu”daki Yunan ordusu kesin olarak hezimete uğratılmıştır. Yunan ordusunun artık yine önemli bir direnişte bulunmasına ihtimal yoktur. Anadolu için rastgele bir görüşmeye gerek kalmamıştır. Ateşkes lakin Trakya için kelam konusu olabilir. Bu bakımdan Eylülün onuna kadar direkt doğruya Yunan Hükümeti yahut Ingiltere vasıtasıyla, hükümetimize resmen başvurduğu takdirde, aşağıdaki kurallar ileri sürülerek karşılık verilmelidir. Bu tarihten, yani Eylülün onundan sonra yapılacak başvurmaya verilecek karşılık diğer türlü olabilir. Bu takdirde durum bana ayrıyeten bildirilmelidir:
1- Ateşkes Mutabakatı tarihinden başlayarak on beş gün içinde Trakya,1914sınırlarına kadar kayıtsız koşulsuz Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti”nin sivilmemurlarına ve askerî kuwetlerine teslim edilmiş bulunacaktır.
2- Yunanistan”daki esirlerimiz on beş gi.i.n içinde İzmir, Bandırma ve İzmit limanlarında bize teslim edilecektir.
3- Yunan Hükûmeti, Yunan ordusunun üç buçuk yıldan beri Anadolu”dayaptığı ve yapmakta olduğu tahribatı tamir etmeyi şimdiden taahhüt edecektir.
ORDULARIMIZ İZMİR RIHTIMINDA BİRİNCİ VERDİĞİM MAKSADA, AKDENİZ”E ULAŞTILAR
Doğrudan doğruya bana gönderilen bir telsiz telgrafta da, İzmir”deki İtilâf Devletleri konsoloslarına benimle görüşmelerde bulunma yetkisinin verildiği bildirilerek, onlarla hangi gün ve nerede 331buluşabileceğim soruluyordu.
Buna verdiğim yanıtta da, 9 Eylül 1922”de Kemalpaşa”da görüşebileceğimizi bildirmiştim. Nitekim de, kelam verdiğim gün, ben Kemalpaşa”da bulundum. Ama görüşme isteyenler orada değildi. Zira ordularımız, İzmir rıhtımında birinci verdiğim amaca, Akdeniz”e ulaşmış bulunuyorlardı.
Saygıdeğer Efendiler, Afyonkarahisar- Dumlupınar Meydan Muharebesini ve ondan sonra düşman ordusunu tamamiyle yok eden yahut esir eden ve kılıç artıklarını Akdeniz”e, Marmara”ya döken harekâtımızı açıklayıcı ve vasıflandırıcı kelam söylemeyi gereksiz sayarım. Her safhasıyla düşünülmüş, hazırlanmış, yönetim edilmiş ve zaferle sonuçlandırılmış olan bu harekât Türk ordusunun, Türk subay ve komuta hey”etinin yüksek kudret ve kahramanlığını tarihe bir defa daha geçiren muazzam bir yapıttır.
Bu eser, Türk milletinin hüriyyet ve istiklâl kanısının ölümsüz bir âbidesidir. Bu yapıtı yaratan bir milletin evlâdı, bir ordunun başkomutanı olduğumdan, memnunluk ve bahtiyarlığım sonsuzdur.
Efendiler, işte artık diplomasi alanına geçebiliriz. Gerçi, ordumuzun zafere ulaşacağından ümitsiz oldukları için, bu sıkıntıyı daha evvel diplomasi yoluyla tahlile bağlama kanaat ve savında olanları, dediklerini yapma konusunda biraz fazlaca bekletmiş oldum. Bununla birlikte, sonunda benim de diplomasi alanında önemli olarak efor harcadığımı görerek şad olmaları gerekirdi.
Böyle olup olmadığını göreceğiz. Ordularımız, İzmir ve Bursa”yı geri aldıktan sonra, Trakya”yı da Yunan ordusundan kurtarmak için İstanbul ve Çanakkale doğrultusunda yürüyüşlerine devam ederken, İngilizlerin o zamanki başbakanı bulunan L1oyd George, fiilen harbe karar vermiş bir halla ve yardımcı birlikler gönderilmesi isteğiyle dominyonlara müracaat etmiş. Yalnız, ondan sonra olup bitenlere bakılırsa LIoyd George”un isteğinin yerine getirilmediğini kabul etmek gerekir.
