30 Ekim 1922 günüydü…
Müslüman olduğundan ve Hz. Muhammed’den övgüyle kelam ederdi. Peygamber’den bahsederken, ekseriyetle “Cenab’ı Peygamber”, “Peygamber Efendimiz”, “Fahr’i Kâinat Efendimiz” ve onun periyodu kelam konusu olduğu vakit da “Peygamberimiz zaman-ı saadetlerinde” diyerek kelama başlardı…
Meclis’te saltanatın kaldırılması görüşmeleri vardı. Kürsüye çıktı, Hz. Peygamber’den sonra gelen Raşit halifelerin devlet başkanlığına seçilme yollarına değindi ve konuşmanın bir kısmında gecenin Mevlit Kandili’ne isabet ettiğini hatırlatarak kelamlarını sürdürdü:
“Bugün o gündür, gerçek şudur ki Arabi tarihlerinde bu akşam doğum gününün yıldönümüne rastlıyor. İnşallah bu güzel tesadüftür.”
Salonda Daima bir ağızdan “İnşallah!” sesleri yükseldi.
Hz. Muhammed’in peygamber oluşundaki hikmetten kelam etti kelamlarını sürdürdü:
“Ey Arkadaşlar! İlah birdir, büyüktür. İlahi adaletin tecelli ettiğine bakarak diyebiliriz ki beşerler iki sınıfta, iki periyotta mütalaa olunabilir. Birinci dönem, beşeriyetin çocukluk ve gençlik evresidir.
İkinci zaman, beşeriyetin rüşt ve kemal bölümüdür. Beşeriyetin, birinci devrede tıpkı bir çocuk üzere, tıpkı bir genç üzere, yakından maddi vasıtalarla kendisiyle iştigal edilmeyi istilzam eder. Allah, kullarının lazım olan nokta-i tekâmüle vüsülüne kadar, içlerinden vasıtalarla dahi kullarıyla, iştigali, lazime-i ulühiyetten addeylemiştir
Onlara Hz. Âdem aleyhisselamdan itibaren mazbut ve gayr-ı mazbut bildirilen ve bildirilmeyen namütenahi denecek kadar çok nebiler, peygamberler ve resuller göndermiştir. Lakin peygamberimiz (sav) vasıtasıyla en son dinin ve medeniyetin hakikatlerini verdikten sonra artık beşeriyetle bilvasıta temasta bulunmaya gerek görmemiştir. Beşeriyetin derece-i idrak, tenevvür ve tekemmülü, her kulun direkt doğruya ilhamat-ı ilahiye ile temas kabiliyetine vasıl olduğunu kabul buyurmuştur. Ve bu sebepledir ki Cenab-ı Peygamber, Hatemü’l Enbiya olmuştur ve kitabı, Kitab-ı Ekmel’dir.”
Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkıldığını, yeni bir Türkiye Devleti’nin doğduğunu, Anayasa’yla, egemenlik hakkının, milletin olduğunu belirten bir önerge hazırlandı. Sekseni aşkın vekil imzaladı.
Önerge okundu. Karşı çıkanlar oldu. Mersin Vekili Albay Salâhattin Beyefendi, İzmir Vekili Ziya Hurşit o kümenin ateşli savunuculuğunu yaptı. Meclis, 31 Ekim 1922 günü toplanmadı. Hakları Savunma Kümesi toplantısı yapıldı. Osmanlı egemenliğinin kaldırılmasının katiyetle gerekli olduğunu vekillere bir sefer daha anlattı.
Ve gün gelip çattı. Takvim yaprakları 1 Kasım 1922 gününü gösteriyordu. Meclis kürsüsüne çıktı. İslam ve Türk tarihinden kelam ederek halifelikle sultanlığın ayrılabileceğini, ulusal egemenlik makamının Türkiye Büyük Millet Meclisi olabileceğini, tarihî olaylara dayanarak açıkladı. Ortam gergindi. Bahisle ilgili üç kurul kuruldu.
Anayasa, Diyanet İşleri ve Adalet. Komiteler iki farklı görüştekileri tıpkı fikir çatısı altında buluşturacaktı. Diyanet İşleri encümeni hararetle halifeliğin sultanlıktan ayrılmayacağını savundu.
Gazi ve kendi üzere düşünenler karşı kümenin konuşmalarını dinliyordu. Tartışmaların anlamsız olduğuna kanaat getirdiği sırada Karma Komite liderinden kelam isteyerek, önündeki sıranın üstüne çıktı ve yüksek sesle görüşünü dillendirdi:
“Efendim, egemenlik hiç kimse tarafından hiç kimseye, bilim gereğidir diye; görüşmeyle, tartışmayla verilmez. Egemenlik, güçle, kuvvetle ve zorla alınır. Osmanoğulları, zorla Türk milletinin egemenliğini, ele geçirmişlerdi; bu sarkıntılıklarını altı yüzyıldan bu yana sürdürmüşlerdi. Artık de, Türk milleti bu saldırganlara ‘Artık yeter!’ diyerek, egemenliğini, ayaklanarak kendi eline almış bulunuyor. Bu bir olupbittidir. Kelam konusu olan; ‘Millete egemenliğini bırakacak mıyız, bırakmayacak mıyız?’ sorunu değildir. Sorun aslında olup bitti durumuna gelmiş gerçeği açıklamaktan öteki bir şey değildir.
Bu, ne olursa olsun, yapılacaktır. Burada toplananlar, Meclis ve herkes bunu doğal karşılarsa, bence uygun olur. Yoksa gerçek yeniden formülüne nazaran saptanacaktır. Lakin tahminen birtakım başlar kesilecektir!”
Salona derin bir sessizlik çöktü. Konuşmasını birebir ses tonunda sürdürdü:
“İşin din bilimi tarafına gelince, hoca efendiler hiç kaygılanıp üzülmesinler…”
Ankara vekili Hoca Mustafa, “Affedersiniz efendim” diyerek kelam istedi:
“Biz mevzuyu diğer görüş açısından ele alıyorduk; açıklamalarınız bizi aydınlattı. Karma Komisyon’ca sorun çözümlenmiştir…”
Kanun önergesi hemencecik yazıldı. İkinci birleşimde okundu. İsim okuyarak oya sunulması önerisi üzerine kürsüye çıkarak konuşmasını yaptı.
“Buna gerek yoktur, memleket ve milletin bağımsızlığını sonsuza kadar koruyacak prensipleri aziz Meclis’in, oybirliğiyle kabul edeceğini sanırım?”
Salondan “Oya konulsun!” sesleri yükseldi. Lider oya koydu, önerge oybirliğiyle kabul edildi.
Yalnız, cılız bir ses işitildi:
“Ben karşım…”
O ses, “Söz yok!” sesleriyle boğuldu.
Osmanlı saltanatı artık bitmişti.
