Editör: Erkavim Yıldırım
Hastalık glossodini, glossopirozis, glosalji ve stomatodini üzere isimlerle de anılır. Bu sendromda hastalar başta lisan olmak üzere damak, yanak ve dişetlerinde ağrı, acı ve yanma hissi tanımlarlar. Şikayetler sabah saatlerinde daha hafiftir, gün içinde giderek şiddetlenir ve ekseriyetle besin alımı ile hafifler. Ağız mukozası çoklukla olağandır lakin kimi hastalarda lisanda çatlaklar ve izler görülebilir (Geografik dil). Birtakım hastalar ağızda acı yahut metalik şekle değişik tatlar hissettiklerini tabir ederler (Fantom tat duyusu). Bu şikayetler bulantı hissi ile birlikte olabilir.
Yanan ağız sendromu seyrek olmayan bir meseledir ve yetişkin nüfusun % 1-3 ünü etkilediği iddia edilmektedir . Hastalık tipik olarak orta yaşlı ve yaşlı bayanlarda görülür. Erkeklerde daha seyrek rastlanır. 30 yaş öncesi devirde az görülür. Bayanlarda erkekler nazaran 5-7 sefer daha sık rastlanır. Kimi yayınlarda 50 yaş sonrasındaki bayanların %10 unda, erkeklerin de %3-4 ünde yanan ağız sendromu olabileceği ileri sürülmektedir. Hastaların büyük bir çoğunluğu 50-60 yaş ortasında bulunan postmenapozal devirdeki bayanlardır.
Hastalık çoklukla yavaş bir başlangıç gösterir ve belirtiler yıllar içinde şiddetlenir.
Hastaların yaklaşık yarısında başlangıç belirtileriyle dişlerle ilgili sorunlar ve yapılan tedavilerle irtibat kurulur. Bu nedenle yanan ağız sendromu olan hastalar öncelikle bir diş tabibine yahut KBB hastalıkları uzmanına başvururlar. Bu durum teşhisin gecikmesine ve çok sayıda gereksiz ve etkisiz tedavilerin yapılmasına neden olur.
Yanan ağız sendromu bir nöropatik ağrıdır lakin sebebi tam olarak bilinmemektedir. Hastalığın çabucak her vakit tat alma duyusunda azalma ile birlikte olması merkez hudut sisteminin inhibitör (baskılayıcı) tesirinde bir defekt olduğunu düşündürmektedir.
Yanan ağız sendromu olan hastalardaki ruhsal problemler kronik ağrı duyumunun nedeni ya da sonucu olabilirse de ruhsal değişikliklerin hastalığın sebebi olmaktan çok sonucu olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bununla birlikte bu hastaların geçmişte psikatrik tedavi görmüş olma oranlarının göreli olarak daha yüksek olduğu da bilinmektedir. Yanan ağız sendromu tanısı koyulmadan evvel emsal yakınmalara neden olabilecek öteki patolojilerin varlığı uzaklaştırılmalıdır.
Yanan ağız sendromuna misal belirtiler oluşturabilecek olan ve ayırıcı teşhiste düşünülmesi gereken hastalıklar şunlardır;
•Sjögren sendromu (Ağız ve gözlerde kuruma ile seyreden bir hastalık)
• Skleroderma ve romatoid artrit üzere romatizmal hastalıklar
• Gastroözofagial reflü hastalığı
• Kimi ilaçların (Metronidazol, antidepresanlar, ACE inhibitörleri, kemoterapi ilaçları vb) kullanımı, radyoterapi
• Âlâ denetim edilmeyen şeker hastalığı
• Demir, folik asit, B12 vitamini ve öbür B vitamin eksiklikleri, çinko eksikliği
• Hipotiroidi (tiroid bezinin az çalışması) Ağız içi enfeksiyonları (Mantar enfeksiyonları ve viral enfeksiyonlar)
• Dişlerle ilgili sıkıntılar, dolgu ve protezler
• Tütün (sigara , puro içmek yahut cinsin çiğnemek) ve alkol içeren ağız gargaralarının kullanımı
•
• Nörodejeneratif hastalıklar (Multipl skleroz vb.)
• Ruhsal bozukluklar (Depresyon, anksiyete, hipokondriyazis vb.)
Teşhis
Hastanın şikayetlerinin detaylı olarak dinlenmesi (anamnez) ve emsal belirtilere neden olabilecek, üstte belirtilen öteki hastalıkların araştırılması teşhiste en değerli basamağı oluşturur. Bilhassa ağız yakınmaları olan yaşlılarda organik etiyolojik faktörler dışlandıktan sonra yanan ağız sendromu da akla gelmelidir. Yanan ağız sendromu varlığını destekleyici bulgular şunlardır:
• Ağızda yanma ve/veya ağrı hissi (Dilde, damakta, dudakta yahut dişetinde hissedilebilir)
• Lisanda metalik ve /veya acı tat hissi
• Ağrının besin alımı ile hafiflemesi
• Şikayetlerin gün içinde giderek artması
• Ağız kuruluğu yahut ağızda kuruluk hissi
• Şikayetlerin uzun vakitten beri (en az 4 ay) varolması
Yanan ağız sendromu olan hastalar bir gastroenterolog, diş doktoru ve bir psikiyatri uzmanı tarafından birlikte değerlendirilmelidir. Bariz bir patolojik lezyon olmadığından tedavi seçenekleri sonludur Organik bir nedenin saptanamadığı yanan ağız sendromu olgularında uzun devirli antidepresanlar, benzodiazepinler ve clonazepam (GABA erjik ilaçlar) ile birlikte psikoterapik sistemlerin kullanılmasıyla başarılı sonuçlar elde edilebileceği bildirilmiştir.
Acı ağız semptomlarına yol açabilecek ACE inhibitörü vb. ilaçlar kullanan hastalarda bu ilaçların kesilmesi yararlı olabilir. ALA (Alpha lipoic acid) in 600mg/gün dozunda tesirli olduğunu bildiren yayınlar mevcuttur. Gabapentin‘in tek başına yahut ALA ile kombine edilerek kullanıldığında hastaların %50 ve %70 inde uygun sonuç alındığı bildirilmiştir (plasebo gurubunda %15). Clonazepam’ın ağızda çözünen formu yararlı olabilir, tedavinin 2. haftasında hastaların %66 ında, 6. ayında da %30 unda ağrı şiddetinin azaldığı gösterilmiştir (Clonazepamın 1mg lık tabletleri ağızda 3 dk kadar eritilir ve daha sonra tükürülerek çıkarılır).
Capsaicin (biberdeki acılığı veren aktif madde) günde 3 sefer alındığında hastaların %93 ünde bariz düzelme sağlayabildiğini bildiren çalışmalar yayınlanmıştır. Depresif hastalarda antidepresan ve antipsikotik tedavi kombinasyonları yararlı olabilir. Hastanın psikiatrik tedavi görme konusundaki isteksizliği, psikotrop ilaçlara karşı olumsuz tavrı ve taburcu olduktan sonra tedaviyi sürdürmeyip ilaçlarını kesmesi üzere etkenler tedavi muvaffakiyetini azaltabilir. Hastalığın ortaya çıkmasına katkıda bulunabilecek ruhsal etkenlerin belirlenmesi, hastaların ve doktorların bu hastalık hakkında eğitilmesi ve bilgilendirilmesi tedaviye manalı katkılar sağlayacaktır. SSRI çeşidi antidepresanlardan paroxetin tesirli bulunmuştur.
Sizin için hangi tedavinin uygun olacağına hekiminiz karar verecektir.
